Carmen Amaya
Carmen Amaya i Amaya, escaissada la Capitana (Barcelona, 2 de novembre de 1918 – Begur, Bas Empordan, 19 de novembre de 1963) foguèt una cantaira e dançaira de flamenco catalana. Aquesta filha d'un guitarrista de flamenco, d'origina gitana, comencèt sa carrièra artistica quand aviá pas que 6 ans en acompanhar son paire.
| Carmen Amaya | |
| El Chaqueta.jpg Carmen Amaya amb Antonio "El Chaqueta" Fernández de los Santos | |
| Nom de naissença | (es) Carmen Amaya Amaya  |
|---|---|
| Naissença | 2 de novembre de 1918, [[Fichièr:Modèl:Country flag alias Catalonha|20x18px|border|Modèl:Country alias Catalonha]] Barcelona |
| Decès | 19 de novembre de 1963, Begur, Bas Empordan |
| Occupacion | dançaira e cantaira de flamenco |
| Genre | flamenco |
Coneguèt rapidament una popularitat considerabla que faguèt qu'apareguèt dins mantun film coma La hija de Juan Simón en 1934, María de la O (1935-36) de Francisco Elías e La Casa de Troya (1936) de Joan Vilà i Vilamala e Adolfo Aznar.
Amb sos parents e sos fraires formèt lo Trio Amaya que faguèt de viradas trionfalas a Lisbona e Buenos Aires. Son espectacle mai emblematic foguèt una adaptacion personala del Bolero de Ravel, remarcabla per las contorsions e la duresa que Carmen Amaya donèt a las expressions de sa cara e de son còs
Biografia modificar
Enfància e joventut modificar
Carmen Amaya nasquèt a Barcelona en 1918 dins una familha de musicians gitans, filha de José Amaya, un guitarrista qu'aviá per escais El Chino, e de Micaela Amaya. La musica e la dança flamenca èran talament enrasigat dins l'univèrs familial que se ditz qu'aprenguèt a dançar a l'encòp que començava a caminar sus la plaja del Somorrostro. Sa tanta, una "bailaora" populara a Barcelona e escaissada Juana la Faraona, foguèt son ensenhaira. En 1929, quand aviá tot bèl just un desenat d'ans una nena, se faguèt remarcar gràcias a sa participacion actuar dins un espectacle de flamenco durant l'Exposicion Internacionala que se debanava en aquel an dins la capitala catalana. Foguèt descobèrta pel critic Sebastià Gasch e venguèt lèu famosa, bèl primièr a Barcelona e mai tard mondialament.
L'accession a la glòria modificar
L'artista espanhòla Raquel Meller la faguèt dintrar dins sa companhiá per far d'espectacles a París, ont coneguèt tanben un brave succès. Tornèt puèi en Catalonha, e en 1936 faguèt son primièr viatge al continent american, ont demorèt durant 11 ans e saborèt una popularitat e succès que jamai aviá pas conegut cap d'autre artista de l'estat espanhòl.
En 1942 partiguèt far una virada pels Estats Units, amb un espectacle de flamenco qu'i participavan son paire e sos fraires e sòrres, dins l'encastre de la revista de Broadway Ríe, ciudad, ríe. Sas interpretacions li portèron d'aplaudiments estrambordats del public, çò que la consagrèt coma una de las melhoras dançairas de flamenco dins lo país. Dos ans aprèp, en 1944, sa glòria cresquèt e la portèt a Hollywood, ont joguèt dins mantun film. Visitèt alara tot lo país d'oèst en èst, dempuèi San Francisco a Nòva York. Venguèt talament famosa que se vegèt convidada a l'Ostal Blanc e i faguèt una representacion de son art en dançar e cantar davant lo president dels Estats Units d'aquela epòca, Franklin Delano Roosevelt, çò que faguèt d'ela l'artista mai populara del moment.
Tre sa tornada en Euròpa en 1947 comencèt una sèria de representacions a nivèl internacional. Foguèt en Espanha ont presentèt d'en primièr son grand espectacle de dança e de cant de qualitat elevada, malgrat que s'i poguèsse sentir una cèrta influéncia americana. L'an seguent partiguèt far una autra virada pels païses d'America latina e ailà tanben capitèt d'obtenir d'audiéncias enòrmas e un grand succès. Mai tard son espectacle correguèt per Euròpa e mai lo nòrd d'Africa.
Viatgèt per Anglaterra ont foguèt aplaudida pel primièr ministre Winston Churchill, que se mostrèt entosiasmat. En 1955 foguèt recebuda tornarmai als Estats Units d'un biais apoteosic; lo quite president d'aquel temps, Harry S. Truman, li envièt una escòrta de motocicletas e se passegèt aital per Nòva York amb trionf. La seva presentació al Carneggie Hall constituí un gran esdeveniment.
En 1958 tornèt en Espanha amb un espectacle que i servava lo vam e l'autenticitat de sas danças gitanas, e mai s'avián adoptat un ton clarament american dins los quadres d'espectacle, çò que produsiguèt cèrtas reticéncias de la critica. Coma es estat dich abans, participèt dins qualques films coma protagonista, malgrat que gaireben de longa sas intervencions foguèron fugaças coma dançaira. Demest aquestes films conven de citar: La hija de Juan Simón, Los amores de un torero, Follow the Boys, Maria de la O, Los Tarantos, etc.
Tre 1959 recebèt d'omenatges importants coma la construccion d'una font, batejada amb son nom, que foguèt construcha sul Passeig Marítim per l'escultor Rafael Solanich. Venguèt membre honoris causa de mantun conservatòris american.
Puèi, en 1963, venguèt malauta e son estat de santat se deteriorèt rapidament per encausa de problèmas renals. Se moriguèt a Begur, localitat del litoral gironés, ont s'èra anada pausar, lo 19 de novembre del meteis an.
La pèrdia de l'artista causèt una fòrta emocion e tristesa dins lo mond del flamenco.
Los omenatges modificar
Son enterrament que se faguèt a Begur, ont visquèt los darrièrs jorns de sa vida, aculhiguèt una granda multitud, compausada mai que mai de gitans venguts subretot de Catalonha mas tanben d'Espanha e d'endacòm mai. Posteriorament sas rèstas foguèron transportadas en Cantàbria, el cementèri de la vila de Santander, per èsser enterrada dins lo panteon de la familha de son marit.
A títol postum li foguèron decernidas mantuna recompensa, coma la Medalha del Meriti Toristic de Barcelona, lo Laç d'Isabèl la Catolica e lo títolo de Filha Adoptiva de Begur. En 1964, los compositors León e Solano escriguèron la copla Aquella Carmen, que dediquèron a la memòria de Carmen Amaya.
Qualques ans mai tard, en 1966, foguèt inaugurat un monument que omenatja la figura de la Capitana dins lo Parc d'atraccions de Montjuïc, que son uèi los Jardins Joan Brossa de Barcelona, en America del Sud, a Buenos Aires donèron son nom a una carrièra, e finalament a Madrid, dins lo "Tablao" Los Califas, s'i realizèt un omenatge que reuniguèt mantun artista coma Lucero Tena, Mariquilla e Félix de Utrera.
Filmografia modificar
- La bodega (1929)
- 2 mujeres y 1 Don Juan (1934)
- La Hija de Juan Simón (1935)
- Don Viudo de Rodríguez (1936)
- María de la O (1936)
- El Embrujo del Fandango (1939)
- Original Gypsy dances (1941)
- Aires de Andalucía (1942)
- Panama Hattie (1942)
- Knickerbocker Holiday (1944)
- Follow The Boys (1944)
- Los Amores de un Torero (1945)
- See My Lawyer (1945)
- Quand te tues-tu? (1953)
- Dringue, Castrito y la lámpara de Aladino (1954)
- Música en la Noche (1958)
- Los Tarantos (1963)
- Canciones de Nuestra Vida (1975)
- Gypsy Heart (1988)
Referéncias modificar
<references>