Quatre elements
Los quatre elements classics son l'aiga, la tèrra, lo fuòc e l'aire. Dins l'antiquitat classica representavan las quatre formas conegudas de la matèria e èran utilizats per explicar los diferents comportaments de la natura.
Dins la cultura occidentala l'origina de la teoria dels quatre elements se tròba dins los filosofs Presocratics de la Grècia antica, e dempuèi venguèron l'objècte de fòrças òbras artisticas e filosoficas, a travèrs l'Edat Mejana e la Renaissença influencièron prigondament la pensada e la cultura europèas. Parallelament l'indoïsme e lo bodisme desvolopavan de concepcions fòrça semblantas.
La majoritat d'aquelas escòlas de pensada apondan un cinquen element als quatre elements tradicionals, que se nomena Idèa, Vuèit, Etèr o Quintesséncia (literalament "la cinquena esséncia").
Los elements classics dins la cultura occidentala modificar
Dins l'antiquitat, la volontat de trobar l'element original (arkhé/αργέ) qu'èra fach lo còsmos portèt quatre filosòfs presocratics a prepausar cadun l'aiga (Tales, -635), l'aire (Anaximènes, vèrs -585), la tèrra (Xenofanes, vèrs -570) e lo fuòc (Eraclit, -544)
Segon Platon, lo filosòf ionan Empedòcles (vèrs -450) foguèt lo primièr que teorizèt que l'univèrs èra compausat per aqueles quatre elements. Lo tèrme qu'utilizava Empedòcles èra las quatre racinas, e aparentament Platon seriá estat lo primièr qu'utilizèt lo tèrme "element" (stoicheion) per se referir a la tèrra (Γαια, gaia), l'aiga (ύδωρ, idor), l'aire (άήρ, aer) e lo fuòc (έιλή, èile).
Platon concebèt un sistèma que segon eu la matèria se devesissiá en atòms amb la forma dels solides geometrics regulars (qu'en son onor recebèron lo nom de solides platonicians) qu'avián descobèrt los Pitagoricians. Atal, los atòms de fuòc serián estats formats de tetraèdres, l'aire d'octaèdres, l'aiga d'icosaèdres, e la tèrra de cube. Coma los Pitagoricians avián identificat cinc solids geometrics regulars, Platon supausèt l'existéncia d'un cinquen element amb la forma d'un dodecaèdre.
 |
 |
 |
 |
|
| Tetraèdre (fuòc) | Octaèdre (aire) | Icosaèdre (aiga) | Cube (tèrra) |
Platon prepausèt l'idèa (ίδέα) o "Çò qu'es divin" (ίερόν, ièron) coma lo cinquen element. Aprigondissent dins aquela linha Aristòtel lo nomenèt etèr (αἰθήρ, aither) o la quintesséncia, avançant que coma los quatre elements èran terrèstres e corruptibles, e a la vista que las regions celèstas èran immutablas, las estelas poirián pas èsser fachas de cap dels quatre elements mas d'una substància pus elevada.
Segon la concepcion aristoteliciana, los quatre elements an de qualitats contrastadas:
- L'aire es primièrament umid e segondàriament caud.
- Lo fuòc es primièrament caud e segondàriament sec.
- La tèrra es primièrament seca e segondàriament freda.
- L'aiga es primièrament freda e segondàriament umida.
Segon Galen (sègle II) los quatre elements ja èran utilizats per Ipocrates (sègle IV AbC) per descriure lo còs uman en relacion amb las quatre umors: bila roja (fuòc), bila negra (tèrra), sang (aire) e flèuma (aiga).
Lo concèpte dels elements classics contunhèt d'èsser utilizat en Euròpa a l'Edat Mejana, a causa de la predominància de la vision cosmologica aristoteliciana e a l'aprobacion de la Glèisa Catolica del concèpte de l'etèr qu'ajudava a la concepcion de la vida terrèstra coma un estat imperfècte e lo paradís coma quicòm d'eternal.
L'usatge dels quatre elements dins la sciéncia foguèt abandonat als sègles XVI e XVII, que los nòvas descobèrtas suls estats de la matèria despassèron la concepcion classica.
Usatge dins l'alquimia, l'astrologia e l'ocultisme modificar
Los elements classics èran un dels objèctes d'estudi principals de la tradicion alquimica, que aprigondís las propietats del fuòc (.svg){kind=small}
), tèrra (.svg){kind=small}
), aire (.svg){kind=small}
), e aiga (.svg){kind=small}
).
Dins l'astrologia occidentala lo concèpte dels quatre elements classics demòra, mejans los dotze signes del zodiac entre los quatre elements: aret, leon e sagitari son de signes de fuòc; taure, verge e capricòrne s'identifican amb la tèrra; bessons, balança e aqüari an de caracteristicas de l'aire; e càncer, escorpion e peisses correspondon a l'aiga. La majoritat dels astrològs modèrnes encara considèran los quatre elements coma un fach essencial dins l'analisi de la mapa astrala.
Qualques ocultistas defendèron la validitat de la teoria classica associant los quatre elements amb los estats de la matèria: solid/tèrra, liquid/aiga, gasós/aire e plasma/fuòc.
Correspondéncia amb la sciéncia modèrna modificar
La sciéncia modèrna demostrèt que la matèria es formada per fòrça mai d'elements que los quatre prepausats pels classics. Dins aquel sens la taula periodica dels elements seriá la successora del modèl classic, que ja confondiá l'esséncia amb los estats de la matèria e amb los fenomèns coma la combustion.
Dels elements classics, l'aiga es compausada per de moleculas H2O, e l'aire es format per de combinasons de moleculas que i predominan lo N2 e l'O2. Alara, se pòdon dividir en diferents elements. La tèrra es formada de centenas de compausats diferents, e lo fenomèn del fuòc se compren coma un efècte de l'energia electromagnetica.