Numeracion etrusca
La numeracion etrusca es aquela que los Etruscs utilizavan, un sistèma de numeracion adaptat de la cultura grèga atica e que fuguèt transmesa en granda partida a la civilizacion romana.
Sistèma modificar
Lor sistèma es de basa 10 e non oas de basa 20 coma l'èra lo nòstre a l'Edat Mejana, o encara sovent de 5 coma dins l'escritura latina (IV per 4). Los Etruscs escrivián IIII per 4 (coma se fa suls quadrants dels relòtge). La practica de la sostraccion pels 3 nombres precedent la detzena superiora es constanta e escrivián 17 (ci-em zathrum : 3 tirat de 20), 18 (esl-em zathrum : 2 tirat de 20), 19 (thun-em zathrum : 1 tirat de 20).
Los Romans, eles, utilizèron aquela sostraction, sonqu'en partida, limitada à 1, coma dins lo 9 (IX), lo 40 (XL), lo 90 (XC), e dins las formas gramaticalas arquaïcas duo-de-viginti (2 avant de 20), un-de-viginti (1 avant de 20), un-de-centum (99)...
Istoricament aquel sistèma es derivat d'aquel de las òscas de comptatge del bestial:
- una barra sul pal per una bèstia, doas barras...
- arribat a dètz, barram l'ensems puèi remplaçam aquel ensems per una crotz: una crotz transversala en forma de signe plus (+) puèi de sant Andrèu (X).
- Lo cinc es derivat del X e representa sa mitat Λ (çò que los Romans interpretèront dins lo signe capvirat V)
- lo cinquanta que vesèm coma une flècha (↑) es en fach un I susmontat del signe Λ (cinq) coma lo fasèm pels expausants.
- Lo cent pòt èsser interpretat de dos biais:
- cumulariá dos còps los dos signes compausant lo cinquanta en formant una estela Ж,
- o alara vendriá de l'X crosat amb l'I (un dètz superior egal a cent)
- La C qu'encontram a vegada, es pas una letra de l'alfabet etrusc.
Quines que sián los signes utilizats son diferents de las letras, a contrario d'aqueles dels Romans que prenguèron de letras per lors nombres (I V X L C D M) e los signes representant 500 e 1000 son mai tardius.
Es tanben possible que de signes sián acrofonics (utilisant la letra iniciala del nombre escrich): Λ es tanben una varianta grafica locala de la m (maχ: 5), X nòta localament une siflanta arquaïca valent ś (śar :10)
Istòria modificar
Foguèron trobats (coma la lenga dtrusca) sonque sus pauc d'objèctes:
Los nombres (fins 100) foguèron trobats escrichs suls sarcofags per exprimir l'edat du mòrt : II +++↑ (lectura de drecha a esquèrra) pels 82 ans del mòrt sus un sarcofag del Musèu arqueologic nacional de Tarquinia.
Los 6 primièrs chifras, reconeguts per lor preséncia suls dats etruscs[1] (de jogar o de divinacion) que comportavan los chifras d'1 a 6 e que dins la lenga etrusca s'escrivián en totas letras: θu, zal, ci, huθ, maχ e śa (pour 1, 2, 3, 4, 5 e 6).
E la valor dels seguents per las operacions reportadas: mach + zal = sèpt ; thu + huth = sèpt ; ci + ša = sèpt.
| Etrusc | - decimal | - simbòl | - roman |
|---|---|---|---|
| θu | 1 | I | I |
| maχ | 5 | Λ | V |
| śar | 10 | + puis X | X |
| muvalχ | 50 | ↑ | L |
| ? | 100 | C puis Ж | C |
(Los caractèrs emplegats aquí per presentar las formas ancianas dels chifras son empruntats a divèrsas escrituras, per semblança. Lo traçat real dels caractèrs pòt pas èsser dirèctament reproduch aquí.)
Consensús dels etruscològs modificar
| Etrusc | - decimal |
|---|---|
| θu | un |
| zal | dos |
| ci | tres |
| huθ | quatre |
| maχ | cinq |
| śa | sièis |
| *semφ | sèt |
| *cezp | uèit |
| *nurφ | nòu |
| śar | dètz |
| *θuśar | onze |
| *zalśar | dotze |
| ci śar | tretze |
| huθzar | quatorze |
| *maχśar | quinze |
| *śaśar | setze |
| ciem zaθrum | dètz e sèt |
| eslem zaθrum | dètz e uèit |
| θunem zaθrum | dètz e nòu |
| zaθrum | vint |
| cealχ | trenta |
| *huθalχ | quaranta |
| muvalχ | cinquanta |
| śealχ | seissante |
| semφalχ | setanta |
| cezpalχ | ochanta |
| *nurφalχ | nonanta |
Bibliografia modificar
Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !Notes et références modificar
- ↑ Un parelh unic de dats d'ivòri conservat a la Bibliotèca Nacionala de França, París.