Mitologia chinesa
La mitologia chinesa es l'ensems dels relats fantastics eissits de la cultura de la China antica. Fòrça de las siás legendas an luòc pendent lo periòde dels tres augusts e cinc emperaires. Malgrat l'influéncia de la civilizacion japonesa anciana, una granda part de la mitologia chinesa es unica. La mitologia chinesa se coneis mercé a de tèxtes que datan essencialament de la dinastia An. E mai qu'ajan mai de 2000 ans d'antiquitat, aqueles escrits se classifican coma "recents". De mai, foguèron redigits per de dòctes que reïnterpretèron de còps la mitologia d'acòrd amb las siás concepcions filosoficas. D'aquela manièra transformèron los dieus mai importants en sobeirans vertuoses, que regnavan en los temps ancians. Associèron tanben los sieus dieus amb las cinc direccions (los quatre ponches cardinals e lo centre) segon una cosmologia elaborada pendent l'Antiquitat primairenca. Se pòt aver una idèa de çò qu'èra la mitologia chinesa "originala" en la comparant amb los relats d'autres pòbles de l'Extrèm Orient. En espandir aquela comparason a tota Eurasia, se pòt apreciar qu'una granda part d'aquela mitologia es d'origina indoeuropèa. Aital doncas, possedís de semblanças totalament estonantas amb las mitologias germanica, grèga e eslava. Aiçò es degut a l'invasion de China per un pòble indoeuropèu, los tocaris, fa mai de 3000 ans.
De Mites e de legendas modificar
La Creacion modificar
Una caracteristica unica de la cultura chinesa es la relativament tardiva aparicion dins la literatura dels mites sus la Creacion, qu'o fan après la fondacion del confucianisme, lo daoisme e las religions popularas. Las istòrias an divèrsas versions, de còps contradictòrias dintras se. Per exemple, la creacion dels primièrs èssers es atribuida a Shangdi,Tian(lo cèl), Nüwa,Pangu o l´Emperaire de Jade. A tot l´Extrèm Orient e Oceania, existissiá un dualisme cosmològic, en s'opausant dos principis, per una part la lutz, lo sòl e lo fuòc, per l´autra la obscuritat, la luna e l´d'aiga. Generalament, un ausèl representava al primièr principi. A China, se tractava d´un corb. L´ausèl solar es un dels tèmas priviliegiats de la dinastia Shang, la primièra dinastia chinesa, l´existéncia que se'n certifica mejançant l´arqueologia. Una serp, como un animal aquatic, representava al segond principi. La maire de Shun, un dels sobirans mitics de China, aperteniá al clan de la serp, e lo sieu paire al de l´ausèl. Doncas, Shun èra lo en resultant de l'union dels dos de principis. Aquel mite, illustra tanben lo totemisme de l´anciana societat chinesa, que cada clan aviá segon el un animal ancessor, aital coma l´exogamia, qu'exigissiá als esposes que foguèsson provenentes de clans diferents. Xie Èra l´ancessor de Shang e la siá maire s´nomenava Jiandi. Un jorn, anèt se banhar amb los sieus servents al riu del tuc escur. Un ausèl negre(probablament una oreneta o un corb) passèt per ailà, en portant un uòu multicolor a lo sieu bèc. Lo daissèt quèir, e Jiandi lo prenguèt e s´lo metèt a la boca, en lo s'empassant sens se n'avisar. Après aiçò, concebèt a Xie. En aquel relat, se tracta d'una forma particulara l'union dels dos de principis còsmics, doncas fa intervenir per una part l´d'aiga e l´obscuritat, e per l´autra un ausèl. Shangdi (上帝), Apareis a la literatura cap 700 aC o abans (la data depend de la datacion del Shujing, lo "Classic de l'Istòria"). Shangdi Sembla aver los atributs d´una persona, mas pas se l´identifica coma creador fins a la dinastia An. L´aparicion de Tian (天), lo Cèl, a la literatura presenta lo meteis problèma que Shangdi, en dependent tanben de la data del Shujing. Las qualitats del Cèl e de Shangdi semblan se jónher a la literatura posteriora fins a èsser adorats coma una sola entitat (皇天上帝), per exemple al Temple del Cèl de Beijing. L'identificacion dels limits entre l´un e l´autra, es estat pas encara resolguda. Nüwa Apareis entorn a l´an 350 aC. Lo sieu companh se Fuxi e de còps se´ls adora coma ancèstres darrièrs de l'umanitat.
Lo Solelh modificar
Çò Sòl residissiá sus un arbre, nomenat Fusang o Kongsang. Pel matin, s´levava d´aquel arbre per possar-s'e dormir sus un autre arbre, situat a l'oèst. A l´antiquitat i aviá deu sonque. Un jorn, aqueles se levèron al meteis temps, infligint als òmes una calor insuportabla. Yi Desroquèt a nòu d'eles amb las siás fletxes, pel que ne demorèt sonque un. Segon la majoritat dels tèxtes, lo meteis Yao demandèt a l´arquer Yi que talhèsse los solelhs alloc de lo desrocar, mas aquel es lo resultat de la barreja de las mitologias chinesas e indoeuropees, doncas que Yi s'un eròi indoeuropeu. Aquel mite dels sonque multiplas existís dins d'autres pòbles de l´Extrèm Orient, a Sibèria, e comprés en qualques relats amerindis.
La Granda Inundació modificar
La mitologia chinesa parteja amb las tradicions sumèries, grèga, maies, judaïca e de nautas originas lo mite del Diluvi Universal o grand inundació. En aquel cas, Yu, lo Grand, amb ajuda de Nüwa, bastiguèt los canals qu'atenguèron controtlar l'inundació, e que permetèron a las gents cultivar las siás culhitas.