Malai
Los Malais son un grop de pòbles que vivon en Asia del sud-est insulara, en Malàisia e en Tailandia.
Dins un sens restrictiu, Malai designa solament los Malais de Malàisia e qualques populacions plan vesinas d'Indonesia,de Singapor e de Brunei. Dins aquel sens, son 27 700 000 en 2013.
Dins un sens mai lat, designa totes las personas qu'apartenon al grop linguistic malaïc que compren 53[1] lengas e dialèctes malais.
Origina del demonim modificar
Lo mot malai a una etimologia escura e controversada.
I a mai d'una teoria. Per unis que i a, l'etnomime deriva del riu Melayu. Per d'autres, lo mot ven del tamil Malayur "païs de las montanhas".
Lo mot foguèt popularizat subretot amb lo sultanat de Melaka fondat pel prince Parameswara.
Los Portugueses foguèron los primièrs Europèus a dintrar en contacte amb aquelas populacions e manlevèron lo tèrme jos la fòrma "malaio". L'anglés, l'olandés e las autras lengas europèas adaptèron la fòrma portuguesa a lors foneticas. En occitan, la fòrma malai, manlèu del portugués malaio es del tot correcta.
Istòria modificar
Los Protomalais modificar
Coma lo nom, l'origina dels Malais demòra controversada amb divèrsas teorias que s'afrontan. Çò qu'es segur es que los Malais son d'immigrants que s'installèron dins la region entre - 2500 e - 1500.
1. Teoria del Yunnan: los Protomalais serián venguts del Yunnan, en seguissent lo riu Mekong.
2. Teoria de Taiwan: los Malais serián originaris del sud de China e migrèron cap a Taiwan e Borneo entre - 4 000 e - 2500. Vèrs - 1 000 migrèron tanben cap a la peninsula malaia.
I a tanben una teoria oceanica (teoria de Nòva-Guinèa). Los Malais se mesclèron a las populacions localas e qualques pòbles malais de Borneo an servat de nombrosas tradicions que revertan la cultura antica dels Protomalais.
Los Protomalais son apelats Melayu asli (Malais aboriginals ) o Melayu purba (ancians Malais) en malai.
Los Deuteromalais modificar
Una segonda onda de migracion aguèt lòc en l'an -300. Las populacions immigrantas butèron los Promalais dins las regions mai reculadas e s'installèron dins las planas e a proximitat de la costièra.
Aquelas populacion èran compausadas principalament d'Austronesians e d'Austroasiatics. Son considerats coma los rèires dels Malais.
Una partida dels Protomalais s'installèron dins las regions de l'interior. A l'ora d'ara, sos descendents constituisson de pòbles coma los Mokens, los Jakuns, los Orang Kuala, o encara los Temuans.
Periòde de l'influéncia indiana modificar
Los Indians e la lenga sanscrita aguèron una influéncia majora subre la cultura malaia. Aquela periòde a durat de la debuta de nòstra èra duscas lo sègle 13, que l'islamizacion comencèt.
L'influéncia indiana toquèt tots los domènis (arquitectura, arts, alimentacion, economia...). A l'ora d'ara aquela influéncia es encara plan visible. Lo malai conten un fum de manlèus al sancrit. A Bali e dins qualques autras regions d'Indonesia, l'indoïsme es encara praticat.
Islamizacion modificar
A partir del sègle 12, los Malais van conéisser una islamizacion progressiva. Aquela ven d'Índia e constribuís a manténer l'influéncia indiana. L'islam praticat en Indonesia e en Malaisia es marcat per aquelas influéncias. Qualques elements son pasmens exteriors al mond indian coma l'alfabet arabi, la lei musulmana.
A l'ora d'ara gaireben tots los Malais son musulmans, tot ben que i a tanben qualques crestians. Los Malais an tanben instaurat l'islam coma religion oficiala de Malàisia e Brunei. En Indonesia es una de las religions oficialament reconegudas pel govèrn e domina la vida publica e politica.
Influéncias e colonizacions europèas modificar
Los Portugueses e Malaca portuguesa modificar
L'acte politic fondamental que manifesta la dintrada dels pòbles malais dins l'esfèra d'influéncia occidentala, foguèt la presa de Malaca en 1511 pels Portugueses. Lo Sultanat de Malaca, melaka en malai, venguèt una zòna d'influéncia portuguesa.
Entre 1511 e 1641, la region de Malaca foguèt declarada colonia portuguesa, e los Portugueses sonèron la region la Malaca portuguesa. Los Olandeses, aligats amb d'autres reialmes malais capitèron a eliminar de Malàisia sos concurrents portugueses en 1641. Expulsèron tanben los Portugueses de las Molucas e empedegan tota expansion portuguesa que se limitarà finalament a Timor. Los Portugueses demoraràn çaquelà presents a Timor fins a 1975.
Un creòle portugués, lo kristang, a sobreviscut a la fin de la dominacion politica de Portugal, e es encara parlat per aperaquí 5 000 personas.
I aguèt tanben de nombroses manlèus del malai al portugués.
Colonizacion olandesa modificar
Los Olandeses s'installèron dins la region a partir de 1602 amb la Companhiá neerlandesa de las Índias orientalas e dominèron Indonesia completament Indonesia a la fin del sègle 19.
Se capitèron d'eliminar los Portugueses, foguèron eliminats de Malàisia pels Angleses.
En 1949, Olanda reconeguèt l'independencia d'Indonesia.
Lor influéncia foguèt importanta al nivèl cultural. Una partida dels Indonesians venguèron crestians amb de campanhas d'evangelizacion entamenadas pels missionaris protegits pels govèrn olandés. Al nivèl lingüisitic daissèron de manlèus de l'olandés en malai mas, a l'ora d'ara, l'olandés a quasi desaparegut d'Indonesia. Foguèt oficial fins a 1949 en Indonesia e 1963 en Papoàsia occidentala.
Colonizacion anglesa modificar
Los Angleses s'intallèron a Penang en 1786, Singapor en 1819 e Malaca en 1825. En 1895, los Estats malais federats foguèron creats. Los Angleses quitèron Malàisia en 1957 e Brunei en 1984.
An daissat lor drech a Malàisia e l'anglés coma una de las lengas oficialas de Singapor. L'anglés es la lenga estrangièira mai importanta en Indonesia tanben.
Brunei, Singapor e Malàsia son membres del Commonwealth.
Los Chineses modificar
Los Chineses an jogat dempuèi lo sègle 19 un ròtle fondamental dins lo comèrci e lo desvolopament dels païses malais.
Se lor influéncia es mendra que la de l'islam o d'Índia, la cultura malaia demòra en contacte constant amb la cultura chinesa.
En 2010[2], representavan 23,7% de la populacion de Malàisia e 74,1% de la de Singapor.
Consultar tanben los articles seguents: Chineses de Singapor, Chineses de Malàisia, Chineses de Brunei, Chineses d'Indonesia.
Lengas e grops etnics modificar
Consultar tanben malai (lenga)
Jos l'apelacion Malais se recampa un conjonch plan variat de pòbles. Totes se reconeisson pas tanpauc coma Malais. Aicí la lista de las lengas malaias (los noms son en lenga malaia, bahasa significant "lenga").
- bahasa Bangka;
- bahasa Banjar;
- bahasa Melayu Brunei;
- bahasa Col;
- bahasa Duano;
- bahasa Haji;
- bahasa Indonesia;
- bahasa Jakun;
- bahasa Kaur;
- bahasa Kerinci;
- bahasa Kubu;
- bahasa Loncong;
- bahasa Lubu;
- bahasa Malaysia;
- bahasa Melayu Bacan;
- bahasa Melayu Berau;
- bahasa Melayu Bukit;
- bahasa Melayu Tengah;
- bahasa Melayu Jambi;
- bahasa Melayu Kedah;
- bahasa Melayu Kota Bangun Kutai;
- bahasa Melayu Patani;
- bahasa Melayu Sabah;
- bahasa Melayu Baku;
- bahasa Melayu Tenggarong Kutai;
- bahasa Dayak Melayik;
- bahasa Minangkabau;
- bahasa Musi;
- bahasa Melayu Negeri Sembilan;
- bahasa Orang Kanaq;
- bahasa Orang Seletar;
- bahasa Pekal;
- bahasa Temuan;
- bahasa Urak Lawoi'.
I a tanben 11 malais comercials, tanben conegut jol nom anglés de trade Malay, en malai Melayu Pasar (i.e. malai del bazar) :
Dins las regions orientalas d'Indonesia, aquel malai compren 6 lengas :
bahasa Melayu Ambon, bahasa Melayu Banda, bahasa Melayu Kupang, bahasa Melayu Manado, bahasa Melayu Maluku Utara, bahasa Melayu Papua.
Dins d'autras regions i a tanben 5 lengas que se restacan a aquel malai comercial.
bahasa Betawi, bahasa Melayu Bali, bahasa Melayu Cocos, bahasa Melayu Larantuka, bahasa Melayu Makassar.
Demografia modificar
Indonesia: al recensament de 2000, los Malais representavan 3,45% de la populacion ( 6 946 000). Aquel recensament considera d'un biais restrictiu la definicion de Malai e las autras populacions malaïcas son consideradas coma d'etnias distinctas. Es aital que los Minangkabaus e de nombroses autres gropes son comptats a despart. En 2013, se pòt estimar que son 8 000 000.
Malàisia: 50,4[3]% de la populacion es considerada coma Malai (14 800 000) e 11% coma apartenent a d'autres grops malaïcs. En 2013, se pòdon estimar a 16 000 000.
Singapor: 13,4% de la populacion en 2010 (650 000)
Brunei: en 2004, 66,3% èran considerats coma Malais (300 000) e 6% coma apartenent a d'autras etnias malaïcas.
Tailàndia: 4% (estimacion) ( 2 700 000)