Leptis Magna

Leptis Magna o Lepcis Magna (LPQY en punic ; Νεάπολις o Neapolis en grèc : vila nòva), èra una vila d'importància de la republica de Cartage. Jos Dioclecian, en 303, a la particion de l'Africa Proconsulara, venguèt la capitala de la nòva província, la Tripolitània. Los rèstes son prèp de la vilà actuala de Khoms (ألخمس), a prèp de 120 km a l'èst de Trípol, sus la bòca de l'oèd Lebda en Libia.

Arc tetrapila de Septimi Sevèri

Patrimòni Mondial de l'UNESCO

Istòria

La ciutat foguèt benleu fondada pels fenicians mas las primièras marcas d'occupacion son datadas del sègle VII

Mas venguèt importanta quand Cartage espandiguèt la seuna dominacion pel bacin mediterranèu al sègle IV. Aprèp la Tresena Guèrra Punica, passèt jos l'autoritat de la Republica Romana. Pasmens vèrs, 200 AbC, constituiguèt de fach una ciutat independenta.

Aquel estatut demorèt fins a que l'emperaire Tibèri là joncha a la província d'Africa. Venguèt alara una de las ciutat mai influentas d'Africa del Nòrd e un important centre de comèrci.

Leptis èra dins la mai granda prosperitat quand en 193, un dels seus, Lucius Septimi Sever, venguèt emperaire. Favorizèt sa vila mairala, per exemple en bastissent de somptoses monuments, que ne faguèron una de las tres mai bèlas vilas africanas, rivalisant amb Cartage e Alexàndria. I tornèt plan segur amb la seuna familha en 203, ont foguèt recebut amb fast.

Pendent la crisi economica del sègle III, que lo comèrci leu s'aflaquissiá, Leptis Magna perdèt alara d'importància, e al mejan del sègle IV, se trapava en partida abandonada. Aquel declin pòt tanben s'explicar per las atacas dels Austurian (un pòble Moros de l'exterior) en 362-365, que lo comte d'Africa Romanus (es lo responsable de l'armada romana en Africa) aviá pas pogut respondre. Coneguèt un flac reviscol jol reialme de Teodòsi I.

En 439, Leptis Magna e las autres vilas de Tripolitània passèron jol contraròtle dels Vandals, quand lor rei Genseric prenguèt Cartage als Romans per ne far la seuna capitala. Per evitar que Leptis Magna se rebele contra l'òrdre nòu dels vandals, Genseric ordonèt de rasar los barris. Aquela mesura permetèt malorusament a un grop de Berbèrs de sacatjar la vila en 523.

Belisari tornèt prene Leptis Magna pel compte de Bizanci dètz ans mai tard, e en 534 capvirèt lo reialme dels Vandals. Leptis venguèt alara una capitala provinciala de l'Empèri Bizantin. Pasmens, jamai se retrobèt de las destruccions fachas pels Berbèrs. En 650, los Arabs envasiguèron a lor torn la Tripolitana, e la vila foguèt abandonada levat una garnison bizantina.

Amb los sègles, lo site, obliat, foguèt sebelit jols sablas. E Atala demorèt fins al sègle XVII quand comencèt a èsser utilizats los materials: de colomnas utilizadas per l'altar máger de l'abbadiá de Saint-Germain des Prés (gravadura de Lucas, 1717) son alara dins la granda galariá de las pinturas del Lovre, que foguèron transferats a la Revolucion a la destruccion d'aquel alter.

L'escavacion arqueologica comencèt amb l'arribada dels italians al començament del sègle XX.

Ara, lo site de Leptis Magna constituís un dels mai impressionants rèstes de l'Empèri Roman, classificat al patrimòni mondial de l'UNESCO dempuèi 1982.

Lo pòrt

Lo pòrt antic de Leptis Magna es fòrça plan conservat, al punt que d'istorians se demandan se jamai serviguèt. Es situat a la bòca d’un pichon riu, l'oèd Lebda, e sens dobte foguèt ensablat abans l'ora a causa dels bastits dels cais e magazins que provoquèron l'endigament de las aigadas de l'oèd.

A l’interior del pòrt, se vei plan ben diverses cais e subretot los cais Sud equipats d'estructuras que poiriá aver servit per lotjar de masts de carga. La fácia intèrna del mòle compòrta dos nivèls: la plataforma superiora es en arrièr al respècte de la basa. Al tèrme nòrd se trapan los rèstes massisses d'una torre amb escalièr de peiras. Al sud de la torre, un temple de talha modesta; puèi fàcia al desbarcador s'alinha una seriá de magazins.

Al Nòrd del pòrt i a lo far e una diga en enròcaments pausats fora-bora sus prèp de tres cents mètres, e d'estructuras que provan que de naus acostavan sus aquela fàcia Nòrd de la còsta.

• 
  Còsta Nòrd e far (al fond)
• 
  Cai Sud amb anèl pel mast de carga (?)
• 
  Anèl d'amarratge de peiras talhadas sus la còsta Nòrd
• 
  Inscripcion bilingüa mencionant un sufèt anonime e venent del temple de Jupiter Doliquenus, dins lo pòrt

Monuments

Los principals monuments s'amassan en d'ensems aquitectonics.

• 
  Lo decumanus

En bòrd de mar, a l'entorn de l'ancian forum datant de l'epòca preromana, èran situats de bastiments oficials dels sègle I e II (basilica civila, curia), temples (Liber Pater, Roma e August, Magna Mater) e la basilica bizantina, mai tardièra, amenajada dins un temple de Trajan.

Mai a l'interior, a l'oèst de la via nòrd-sud o cardo, un segon ensems regropa lo teatre, lo mercat (macellum) e lo chalcidicum.

Mai al sud, entre lo decumanus o via èst-oèst e l'oèd Lebda, se desvelopan los grands tèrmes de la primièra mitat del sègle III que s'apondèt una granda palestra per l'exercici fisic.

Prèp dels banhs, las construccions severianas marcan lo site per lor grandor, lor luxe de construccion e lor abondiu decoratiu. Una majestuosa avenguda amb portic jonh la plaça, dominada pel nimfèu, al pòrt. Al nòrd d'aquela Carrièra, i a lo forum nòu e una basilica civila de doas absidas. En mai d'aquelas òbras, cal apondre l'arc dels Severis a la crosada de las vias majoras de la ciutat.

De l'autre costat de l'oèd Lebda, al tèrme oriental del site, i a l'ipodròm e l'amfiteatre vesin.

L'arc de Septimi Sevèri

Al crosament del decumanus e del cardo, l'arc de triomf foguèt edificat en 203 a l'occasion d'una visita de l'emperaire Septimi Sevèri dins sa vila natala.

Es un arc tetrapila, es a dire un arc de quatre pòrtas. Es lo mai grand e mai bèl dels arcs de Leptis Magna que compte tanben los arcs d'Antonin lo Pietós e de Marc Aurèli sul decumanus e los arcs de Trajan (109) e de Tibèri (35) sul cardo.

Aquel arc de 40 m x 40 m per una nautor de 20 m possedís tres nivèls. Suselevat de tres grasas, los carris podavan pas lo passar devián contornar.

Tot bastit de calcari, sola la superfícia èra cobèrta de marbre esculptat. Los originals de marbre son expausats al musèu de Trípol mas qualques ornements de marbre tornèron èsser plaçats, coma de frisas de vinha. Las fácias son decoradas amb de victòrias aladas de cada costat d'arcadas e de grandas frisas suls quatre costats de l'atic representant scèna de sacrifici, scèna de batalha e una procession triomfala de Septimi Sevèri accompanhat dels ses filhs Caracalla e Geta. Los dieus protectors de la ciutat Jupitèr e Junon son représentats jols trachs de l'emperaire e de la seuna femna Julia Domna.

• 
  Lo cardo, l'arc de Septimi Sevèri al primièr plan e l'arc de Trajan al fond de la perspectiva
• 
  L'arc septimian e lo decumanus. En arrièra plan l'arc d'Antonin lo Piós
• 
  Arc de Septimi Sevèri (detalh)

Los tèrmes d'Adrian

Aqueles tèrmes foguèron inaugurats en 126-127 jol reialme d'Adrian, puèis renovats jos Commòde e jos Septimi Sèevèri.

Se dintrava per una cort d'exercicis amb colonmadas, longaruda que menava a una piscina cobèrta amb al tres costats un portic corintian de marbre ròse. Aprèp s'anava al frigidarium qu'èra l'element essencial de l'ensems. Vasta sala bordada de gigantècas colomnas corintianas, de sòl malonat, de parets de marbre e que lo plafon èra de segur penhada de colors vivas. A cada extremitats de la sala, doas piscinas amb cabussador.

Aprèp aquela sala, succedissiá lo tepidarium; un bassin unic central amb doas colomnas de marbre gris al costat; e encara aprèp lo caldarium. Mai tard doas salas de sudada (laconica) simetricas fuguèron bastits de cada costat de la sala tebesa.

Los banhs èran bordats de vestiaris e de latrinas.

• 
  La piscina
• 
  Un bacin
• 
  Las latrinas

Lo nimfèu

Lo grand nimfèu de Leptis Magna se situa al cambi de direccion de la carrièra amb colomna e deviá amagar lo canton atal creat; sa forma miègcirculària èra plan adaptada a una tala foncion arquitectonica. Una restanca agrementada d'una baranda èra a l'avans del monument. D'aquela font gigantesca ornada de revestiments precioses, de colomnas de granit ròse et de cipolin verd rajava l'aiga venent de nichas contenent d'estatuetas de marbre blanc.

• 
  Nimfèu
• 
  Autre angle de vista del nimfèu
• 
  La font

Carrièra amb colomnadas

Dempuei lo tèrmes e la palèstra, en passant per la plaça del nimfèu, una avenguda de 20,50 m de larg, parallela a l'oèd, mena, sus 420 m, al pòrt. Aquela carrièra es bordada de cada cosat de portics que las colomnas, 125 al total, èran de cipolin verd, montadas sus pedestal e ornadas de capitèls de marbre blanc amb per motius de nimfèas e de fuèlhas d'acant.

Forum severian

Datant del sègle III, foguèt inaugurat pendent la visita de l'emperaire a sa vila natala. Es un espaci tancat; vast quadrilatèri dominat pel temple de la familha imperiala plaçat sus un colossal podium.

Lo forum nòu es una vasta esplanada de 100 m de long sus 60 m de larg enrodat d'una nauta paret de peiras de talha. Lo peristil, malonat de marbre blanc, èra decorat de peiras de colors diferentas: arcadas de cipolin verd e colonmas de granit ròse. De medalhons representant de tèstas de Medusas e de Nereids reaussan los arquitraus de las arcadas. Sul costat sud-oèst, un escalièr piramidal manava al temple Septimian. De l'autre costat, lo long de la paret separant lo forum de la basiliça, una seriá de boticas e de bars.

• 
  Lo forum nòu
• 
  Gorgonas sul forum
• 
  Detalh de frisa

La basilica severiana

La basilica es contigüa al forum. Bastida jos Septimi Severi, foguèt acabada jol reialme de Caracalla.

Vast quadrilatèr de 92 × 42 m, la basilica compta doas absidis, orientadas nòrd-oèst e sud-èst, e tres naus serparadas per dos rengs de colomnas corintianas de granit ròse. Las colomnadas de las naus lateralas compotan dos nivèls al dessús de que benleu s'auçava de galeriás de fusta. La nau centrala seriá estat mai nauta en biais de claravia per far dintrar la lutz.

Las nichas de doas absidis al tèrme de la nau centrala abrigavan d'estatuas. Cada absidi es dotada de dos pilars esculptats de motius illustrant Dionís (absidi nòrd) e los trabalhs d'Ercules (absidi sud), los dos patrons de la vila.

• 
  La basilica Severiana
• 
  La paret costat sud de la basilica severiana
• 
  L'absidi costat èst de la basilica severiana

Forum Vetus (forum vielh)

Lo forum vielh foguèt bastit jol reialme d'August al luòc del mercat cartaginés. Es enrodat al nòrd pels temples de Liber Pater, de Roma e August e d'Ercules bastits sus de podiums; al sud per la basilica e la curia; a l'oèst per una gleisa.

Lo teatre

Bastit sus la necropòli punica, lo teatre foguèt bastit jos August e agrandit al sègle II.

Mirant cap al mar, l'observator domina lo teatre, los grases en emicicle, orquèstre miègcircular e de rèstas de la scèna autrescòps cobèrt d'un entrepont sonor. Lo laberint de colomnas de rèirescèna correspondiá a la paret de scèna d'una nautor de tres nivèls amb galariás e balcons e una faciada de colomnas corintianas. I aviá tres nichas, dintradas dels artistas e darrièr aquel ensems se trapava lo fogal e los magazins. Al dessús dels dos vomitòris laterals una inscripcion en latin remembra la generositat d'un ciutadan Annobal Rufus que faguèt lo don d'aquel teatre a la ciutat (1-2 ApC).

• 
  Teatre de Leptis Magna
• 
  L'orquèstra e los grases
• 
  La scèna e la rèirescèna
• 
  La placa dedicatòria a Annobal Rufus

Lo mercat

Prèp del cardo maximus, lo mercat o macellum foguèt agençat en 9 AbC pagat per Annobal Rufus (lo meteis que faguèt pel teatre) coma lo mòstra una placa dedicatòria.

Lo mercat èra un rectangle de prèp de 100 m de long amb al centre dos quiòscs circulars; cadun enrodat de colomnas ionicas, pausat sus una plata forma octogonala amb grases. De boticas foguèron apondudas a tres dels portics periferics. Entre los dos ostalos, demòran de taulas de mesura de capacitat e de longor.

Lo mercat tornèt èsser bastit en partit e embelit en 200 jos Septimi Severi.

• 
  Lo quiòsc nòrd del mercat
• 
  Lo quiòsc nòrd del mercat (detalh)
• 
  Lo quiòsc sud del mercat
• 
  Colonmas bordant lo macellum
• 
  Lo mercat dempuèi los grases superiors del teatre

Chalcidicum

L'edifici, financiat per un ric ciutadan de la vila d'origina punica, Iddibal Caphada Aemilius (estatua conservada al musèu de Trípol), foguèt consacrat en 12 a la divinitat d'August.

Es un vast espaci a cèl dubèrt amb portics e boticas qu'èra un centre commercial.

Lo seu nom ven d'un sanctuari pichon dedicat a Vènus Chalcidica.

• 
  Lo Chalcidicum vist del teatre

Los tèrmes de la caça

Los tèrmes de la caça son situats en periferia de la ciutat, vèrs l'oèst. Es un establiment de banh datant benleu del sègle II que foguèt conservat jols sablas dins un estat remarcable. En mai de las vòltas e copòlas, a l'interior son ricament adornats. La primièra sala, la freja, presenta al nivèl de la copòla, los rèstes d'una fresca representant una scèna de caça que lo nom de l'edifici. Salas tebesas e caudas seguisson, bordadas de conduchas de teula clòtas menant l'aire caud dempuèi la caufariá.

Ipodròm

Aquesta seccion es voida, pas pro detalhada o incompleta. Vòstra ajuda es benvenguda !

Amfiteatre

Edificat en 56, es lo mai grand amfiteatre roman d'Africa del Nòrd. De concepcion classica, i cabiá quinze mila espectators.

• 
  L'amfiteatre
• 
  Amfiteatre
• 
  detalh
• 
  Detalh

Annèxe

Bibliografia

• (fr)André Laronde e Jean-Claude Golvin, L'Afrique Antique, París, Tallandier, 2000, aamb des reconstitutcions de la topografia urbana.
• (fr)Robert Polidori, Antonino Di Vita, Ginette Di Vita-Evrard, Lidiano Bacchielli, La Libye antique, Ed Mengès, 1998 ISBN 2856204007
• (fr)A. Laronde e G. Degeorge, Leptis Magna : la splendeur et l'oubli, París, Hermann, 2005, amb mapas e reconstitucions.
• (fr)Claude Lepelley, Les cités de l'Afrique romaine au Bas-Empire, t. 2, París, Études augustiniennes, 1981, p. 335-368
• (fr)Roger Wood, Sir Mortimer Wheeler, L'Afrique romaine, Arthaud, Grenòble, 1966.
• Les biographies de Septime Sévère.
• Modèl:NtRenato Bartoccini, Il Porto Romano di Leptis Magna, Boll. Centro Studi per la storia dell’ architecttura, N° 13, suppl. al 1958, Roma, 1958.

Ligams extèrnes

• (fr)Site amb una descripcion complèta ds monuments
• (fr) Detalhs sul pòrt antic
• Johann Hofmann (1636-1706), Leptis, in Lexicon Universale, Leiden, 1698.