Leis de Newton

Las leis del moviment o d'inercia de Newton, o simplament las leis de Newton, son las leis qu'Isaac Newton formulèt, descrivon las originas e las condicions del movement dels còrses e son la basa de la mecanica classica. Newton publiquèt aquelas leis en 1687 dins una òbra de tres volums intitulada Philosophiae Naturalis Principia Mathematica, dins lo tresen volum las combinèt amb la seuna lei de la gravitacion universala puèi d'explicar las leis de Kepler alara reconeguda sul moviment de las planetas.

Primièra e segonda leis en latin de l'edicion originala de 1687 de la Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica.

Las tres leis de Newton

1ª Lei .-Principi de l'inercia

«Tot còrs persèrva dins l'estat de repaus o de movement uniforme en linha drecha que se trapa, al mens qu'una certa fòrça agisca sus el, e lo constrenga a cambiar d'estat.»

Lo principi d'inercia ven mai complexe quand agís cap de fòrças sus un còrs o quand las fòrças contaagissan entre elas. Dins aqueles cases se dich que lo còrs es en equilibri. Segon çò que dicta aquela lei poiriam dire que l'efècte de las fòrças es pas de mantenir lo movement, coma o pensava Aristòtel, mas o modificar, es a dire, l'accelerar.

Una dificultat per que lo principi d'inercia se verifique es que los corses sus tèrra demòran pas indefinidament en movement. Totes los mobils perdon la velocitat e acaban per s'arrestar. Se poiriá pensar qu'aquela desacceleracion poiriá èsser provocada per manca d'una fòrça. Mas Galilèu asegurèt qu'èra a causa d'una autre fòrça que los frena. Aquelas fòrças son las dichas fòrças de fregament, que sens aquelas los corses de la tèrra se mourián de contunh.

2ª lei .-La lei fonamentala de la dinamica

L'alteracion del movement es proporcionala a la fòrça que li es aplicada; e aquela alteracion se fa en linha drecha dins la direccion de la fòrça. S'exprimís amb la formula seguenta:

${\vec {F}}=m{\vec {a}}$

ont m es la massa, ${\vec {F}}$ la fòrça, e ${\vec {a}}$ l'acceleracion. Las doas darrièras son de quantitats vectorialas.

Se divèrsas fòrças agisson simultanèament sus un còrs, tanben poiriam aplicar la formula fondamentala de la dinamica. Dins aquel cas la fòrça qu'apareis al primièr element serà resultant de totas las fòrças que lo còrs es somés.

La segonda lei de Newton inclutz lo principi d'inèrcia.

3ª lei .-Lei d'accion e de reaccion

L'alteracion del movement es proporcional a la fòrça que li es aplicada; e aquela alteracion se fa en linha drecha dins la direccion de la fòrça.

Matematicament se pòt exprimir del biais seguent:

${\vec {F}}_{ij}=-{\vec {F}}_{ji}$

Pauc a pauc, aquelas doas fòrças se trapan sus la linha qu'unís lo baricentre dels dos corses. Se cal pas oblidar qu'aquelas doas fòrças, pasmens se lo modul e la direccion sián egals e lo sens opausat, se contrarian pas, perque s'aplican sus de corses diferents.