Wikipèdia

Gripa

La gripa es una malautiá infecciosa, epidemica e virala que tòca leis aucèus e certanei mamifèrs coma l'èsser uman ò lo pòrc. Coneguda dempuei l'Antiquitat, entraïna d'epidemias sasonieras caracterizadas per de fèbres violentas, de sindròmes respiratòris e de dolors. Lo gariment es generalament espontanèu mai de complicacions grèvas pòdon aver luòc au sen de certanei grops de populacions (enfants, ancians...).

Fotografia de particulas viralas sortissent d'una cellula contaminada.

Ansin, en despiech de son aspèct benigne, la gripa es un problema sanitari important que tua de 250 000 a 500 000 personas cada an. De mai, en causa de l'instabilitat genetica fòrta dau virüs de la gripa, la malautiá pòu engendrar de pandemias mondialas murtrieras coma en 1918-1919 amb la gripa espanhòla que causèt la mòrt de 50 a 100 milions de personas.

La gripa es donc una malautiá fòrça susvelhada qu'es l'objècte de recèrcas importantas per assaiar de descubrir un vaccin totalament eficaç. D'efiech, s'existís un vaccin dempuei leis ans 1940, aqueu darrier conferís pas una proteccion complèta car lo virüs evoluciona rapidament.

Istòria modificar

Origina dau virüs de la gripa modificar

Lo premier virüs de la gripa seriá aparegut en China vèrs 4 000 avC. Auriá inicialament contaminat unicament leis aucèus. Lo passatge a l'òme sembla datar de 2 500 avC. Sa naissença es probablament liada a la domesticacion dau canard, que fòrma la sèrva naturala pus importanta d'antigèns gripaus[1], e dau pòrc que tèn un ròtle important per lo virüs coma intermediari entre l'aucèu e l'òme.[2].

De l'Antiquitat a la Revolucion Industriala modificar

Dei premierei descripcions a la reconeissença de la malautiá modificar

La premiera descripcion coneguda de la gripa foguèt escricha durant l'Antiquitat per lo Grèc Ipocrates (vèrs 460-377 avC)[3]. Puei, durant lo periòde roman, d'epidemias rapidas e violentas depintadas per Tit Livi (59 avC - 17 apC) semblan correspondre amb la gripa. Dins aquò, lei racòntes istorics son pas aisats d'interpretar car lo sindròme gripau pòu se manifestar amb d'autrei malautiás infecciosas grèvas (difteria, pèsta, tifus...).

La premiera epidemia documentada que sembla dirèctament causada per la gripa data de 1173[4]. Puei, lei relevats vènon pus precís e pus frequents. En 1386-1387, aguèt ansin probablament luòc la premiera pandemia documentada que tuèt desenaus de miliers d'ancians en Euròpa[5]. D'autreis epidemias importantas foguèron descrichas en 1411, en 1510, en 1557-1558 (amb la premiera descripcion d'una difusion de la malautiá vèrs Euròpa a partir d'Asia[5]) e 1580 (8 000 mòrts a Roma[5]). Enterin, amb la colonizacion, la malautiá agantèt lo continent american.

Au sègle XVIII, per designar l'infeccion, apareguèron lei tèrmes « influenza » e « gripa ». Lo premier sembla venir de l'italian e foguèt adoptat per l'anglés. Abreujat, donèt « flu » qu'es un tèrme frequentament utilizat dins lei publicacions internacionalas en causa de l'influéncia de la lenga anglesa. Lo segond vèn de l'alemand « grippen » e foguèt adoptat per plusors lengas latinas (francés, espanhòu, catalan, occitan...), eslavas (rus, polonés...) ò turcas.

Lei premiereis estudis modificar

 
Relevat de la difusion de la gripa de 1889-1890.

A partir dau sègle XVIII, leis epidemias de gripa foguèron mai documentadas permetent de començar l'estudi de la malautiá. Originària d'America, la pandemia europèa de 1761-1762 foguèt seguida per plusors observators que comuniquèron entre elei gràcias ai rets dei societats sabentas de l'epòca. De mètges comencèron tanben d'enregistrar lei simptòmas observats d'un biais pus sistematic. Aquò permetèt d'identificar definitivament la gripa coma malautiá après la pandemia de 1780-1782 que se difusèt dau Sud-Èst Asiatic fins ai regions orientalas d'Euròpa.

L'estudi sistematic deis epidemias foguèt iniciat dins leis ans 1850 per lo mètge britanic Theophilus Thompson (1807-1860)[6]. Dins aquò, en despiech de la gravitat de la pandemia de 1889-1890 (1 milion de mòrts), la patologia demorèt largament incompresa. Per exemple, la gripa aviària, descubèrta en 1878, foguèt pas liada a la gripa umana. En plaça, foguèt dicha pèsta aviària.

La gripa espanhòla e leis autrei pandemias majoras dau sègle XX modificar

 
Soudats estatsunidencs tocats per la gripa espanhòla en 1919.
Article detalhat: Gripa espanhòla.

A partir de la Revolucion industriala, l'aumentacion dei cambis internacionaus favorizèt una aumentacion de la frequéncia dei pandemias de gripa. Ansin, entre 1890 e 2015, i aguèt cinc pandemias mondialas que suscitèron un interès important per la malautiá de part dei scientifics. La pus grèva se debanèt en 1918-1919 e entraïnèt la mòrt de 50 a 100 milions de personas[7]. Après l'epidemia de pèsta de 1347-1350 que tuèt probablament un tèrç de la populacion d'Euròpa e d'Asia, es la catastròfa sanitària pus importanta de l'istòria umana.

Dicha gripa espanhòla e transmesa per un virüs de tipe H1N1, la gripa a l'origina d'aquela pandemia apareguèt, segon lei teorias actualas, en China. Passèt rapidament en America avans de se difusar en Euròpa e de tornar arribar en Asia. Fòrça contagiosa, contaminèt benlèu 500 milions d'individús amb de simptòmas inabituaus qu'èran similars au colerà ò a la fèbre tifoïda. Autra particularitat rara, tuèt principalament d'adults aguent 20 a 40 ans[8]. La màger part dei decès foguèron entraïnats per una reaccion excessiva dau sistèma immunitari, d'infeccions bacteriana ò d'emorragias grèvas[9].

Lei pandemias seguentas foguèron aquelei de la gripa asiatica en 1957-1958 (un a quatre milions de mòrts) e de la gripa de Hong Kong en 1968-1969 (un milion de mòrts[10]). La premiera foguèt causada per un virüs de tipe H2N2. Una soca mutanta d'aqueu darrier, qu'evolucionèt per venir de tipe H3N2, foguèt a l'origina de la segonda. Enfin, en 2009-2010, aguèt luòc una pandemia de tipe H1N1 que foguèt rapidament limitada per leis autoritats estatalas (12 500 mòrts)[11].

La descubèrta dau virüs de la gripa modificar

 
Fotografia dau virüs de la gripa de 1968.

La cèrca de l'agent patogèn a l'origina de la gripa comencèt a la fin dau sègle XIX. Foguèt malaisada en causa de la natura virala de la malautiá. D'efiech, lei biologistas dau periòde conoissián pas aqueu tipe de gèrme e assaièron donc de cercar un bactèri. Identificat tre 1892 per Richard Pfeiffer (1858-1945) dins lo sistèma respiratòri de pacients tocats per la gripa, Haemophilus influenzae foguèt ansin inicialament sospichat d'èsser la causa de l'infeccion[12]. Pasmens, durant la gripa espanhòla, la revirada totala dei vaccins antigripaus basats sus aqueu bactèri entraïnèt d'interrogacions[13].

L'idèa d'una origina avancèt lentament. Lo virüs de la « pèsta aviària » èra estat identificat en 1901 mai son origina gripala foguèt pas descubèrta avans leis ans 1950. L'element decisiu foguèt la descubèrta dei virüs de la familha deis Orthomyxoviridae per lo virologista estatsunidenc Richard Shope (1901-1966) en 1931 durant de recèrcas sus la gripa porcina[14]. Aqueu resultat permetèt d'establir definitivament la natura virala de l'infeccion. Lo virüs eu meteis foguèt isolat dos ans pus tard per lo Britanic Patrick Laidlaw (1881-1940).

Lo tipe B foguèt descubèrt en 1940[15] e lo tipe en 1949. Lo tipe D, fòrça pus rar, foguèt identificat en 2011[16]. L'emagglutinina foguèt descubèrta per George Hirst (1910-1994) e son estructura foguèt determinada en 1981 per lo biologista estatsunidenc Don Craig Wiley (1944-2001)[17]. La neuraminidasa foguèt identificada en 1949 per Alfred Gottschalk (1894-1973).

Lo desvolopament de vaccins modificar

 
Fotografia d'una vaccinacion còntra la gripa.

La cèrca d'un vaccin eficaç còntra la gripa comencèt dins lo corrent deis ans 1930 après la descubèrta dau virüs[18]. Dins aquò, aquela quista se turta a la variabilitat genetica dau virüs que son evolucion rapida empedís lo sistèma immunitari de desvolopar una immunitat de tèrme lòng còntra la malautiá.

De mai, durant leis ans 1930, la manca de conoissença sus la vaccinacion entraïnèt l'adopcion de metòdes d'experimentacion fòrça perilhós coma l'injeccion de dòsis concentradas de virüs vivents. Lo premier succès aguèt donc luòc en 1942 après d'importants progrès dins la concepcion dei vaccins (utilizacion de virüs desactivats...). Ansin, durant la Segonda Guèrra Mondiala, l'armada estatsunidenc capitèt d'obtenir de taus de proteccion còntra la gripa sasoniera de 70% a 80%. Pasmens, tre 1947, foguèt descubèrta l'inneficacitat d'aquelei vaccins còntra l'aparicion de virüs novèus.

Per luchar còntra aqueu fenomèn, foguèt pauc a pauc mesa en plaça una organizacion internacionala dirigida per l'Organizacion Mondiala de la Santat. Cada an, aquela darriera definís lei socas de virüs sasoniers considerats coma una menaça. Aquelei socas (generalament un virüs H1N1, un virüs H3N2 e un virüs B) son alora cultivadas amb de virüs « industriaus » adaptats a una produccion en massa. L'objectiu es d'obtenir de virüs aisats de produrre qu'exprimisson lei caractèrs dei virüs fèrs ciblats per l'OMS. Aquò permet – normalament – de concebre un vaccin adaptat ai virüs en circulacion. Pasmens, en causa dau taus de mutacion dau virüs, la proteccion es parciala. En parallèl, contunian donc lei cèrcas sus lei virüs elei meteissei per assaiar de descubrir un element estable susceptible d'èsser ciblat per un vaccin.

Lo desvolopament de medicaments antigripaus modificar

En causa dei limits dau vaccin antigripau, la cèrca de medicaments especifics comencèt a partir deis ans 1960. Lo premier foguèt l'amantadina, descubèrta en 1963, que permetiá de limitar la replicacion dau virüs dins d'experiéncias in vitro. Pasmens, lei resultats sus de malauts vertadiers foguèron decebeires.

Dins lo corrent deis ans 1960-1970, una còla australiana menada per Peter Colman (nascut en 1944), Joseph Varghese (nascut en 1949) e Graeme Laver (1929-2008) s'interessèt a la neuraminidasa. En 1982, capitèt d'establir l'estructura d'aquela molecula. Aquò permetèt de desvolopar una classa novèla de medicaments, leis inibitors de la neuraminidasa, destinats a trebolar lo foncionament de la neuraminidasa. Permèton de prevenir la malautiá ò de redurre sa durada. Lo pus conegut es l'oseltamivir que foguèt descubèrt en 1996.

Descripcion modificar

Causas modificar

Article detalhat: Myxovirus influenzae.

La gripa es causada per un ensems de virüs d'ARN de la familha deis Orthomyxoviridae e dau genre deis Influenzavirus. Tres virüs principaus son estats identificats. Fòrman lo grop dei Myxovirus influenzae e son classats entre tres tipes dichs A, B e C. Pasmens, plusors desenaus de socas diferentas existisson, çò qu'entraïna una gròssa variabilitat genetica. De mai, i a egalament de virüs gripaus non umans coma lo virüs D.

Estructura dau virüs modificar

 
Fotografia de virüs de la gripa A (daurat) dins de cellulas de canides (verd).

Lei virüs A e B presentan de similituds fòrtas amb una envolopa lipidica eiriçada d'espiculas formadas per doas glicoproteïnas de superficia dicha emagglutinina (notada H[19]) e neuraminidasa (notada N). La premiera permet la fixacion dau virüs sus l'acid sialic dei cellulas de l'epitèli cilhat dau sistèma respiratòri[20]. Favoriza tanben la fusion dei membranas virala e cellulara durant la penetracion dau virüs dins sa cellula cibla. La segonda auriá un ròtle important dins la liberacion dei particulas viralas produchas per la cellula contaminada. L'estructura de superficia dau virüs C seriá pus simpla amb una mena unica d'espicula qu'auriá lo ròtle de l'emagglutinina e de la neuraminidasa[21].

A l'interior de la particula virala, lo genòma virau es protegit dins sèt a uech nucleocapsidas de simetria elicoïdala que resultan de l'associacion d'una molecula d'ARN de polaritat negativa amb plusors de moleculas de nucleoproteïna. Aquela nucleoproteïna a un ròtle dins la determinacion dau tipe dau virüs. Enfin, se tròban tres polimerasas qu'asseguran lei foncions de replicacion e de transcripcion de l'ARN.

Dins lo mitan exterior, lo virüs de la gripa es relativament resistent. Pòu demorar patogèn una setmana a temperatura corporala, mai d'un mes a 0°C e de periòdes fòrça lòngs (encara indeterminats) dins de temperaturas negativas. En revènge, la màger part dei socas viralas son aisament desactivadas en preséncia de desinfectants e de detergents[22][23]. La transmission dau virüs es donc relativament aisada e pòu èsser assegurada per contacte dirèct (esternut dirèct d'un malaut sus un individú san), per aerosòu (esternut indirèct) ò per contaminacion entre una man aguent tocat una substància exteriora contaminada (per exemple, la man d'un malaut) e l'uelh, la boca ò lo nas[24][25].

Classificacion e nomenclatura modificar

Un sistèma de classificacion e de nomenclatura existís per lei virüs de tipe A que contèn lei socas pus virulentas per l'òme. Es basat sus lei proprietats antigenicas de l'emagglutinina H e de la neuraminidasa N. Coma i a 18 sostipes H e 11 sostipes N, 198 combinasons son possiblas coma, per exemple, H1N1 ò H7N9. Toteis existisson dins lo mond aviari. En l'òme, leis epidemias annualas son causadas per de virüs contenent lei sostipes H1, H2, H3, N1 e N2. Lei virüs contenent lei sostipes H5 e H7 son de còps transmissibles mai son poder patogèn demòra normalament feble[26].

Variabilitat genetica e reassortiment modificar

Lei virüs de la gripa presenta un taus d'evolucion e de mutacion fòrça important. Aquò es liat a dos mecanismes que son a l'origina d'una gròssa variabilitat genetica que permet ai virüs de s'adaptar ai defensas immunitàrias de seis òstes.

Lo premier es un mecanisme de mutacions caracteristica dei virüs d'ARN. D'efiech, leis enzims permetent la sintèsi deis ARN viraus son pauc fisables. Entraïnan donc l'aparicion d'errors que modifican lo còdi genetic dau vïrus e que complican son ciblatge per lei cellulas immunitàrias. Aquò explica la necessitat de modificar, cada an, la composicion dei vaccins còntra la gripa.

Lo segond mecanisme d'evolucion dei virüs gripaus es lo reassortiment. Es un ensems de cambiaments radicaus dins l'estructura dau virüs que resultan de transformacions geneticas implicant plusors virüs gripaus diferents (umans ò non umans). Aqueu fenomèn explica l'aparicion regulara de virüs totalament novèus que son de còps fòrça virulents e susceptibles d'engendrar de pandemias grèvas.

Evolucion naturala de la malautiá modificar

L'evolucion natura de la gripa compren tres fasas. La premiera es un periòde d'incubacion que dura generalament entre un e tres jorns. Puei, lei simptòmas aparéisson rapidament amb un malaise generau febril seguit per una fèbre auta (temperatura de 39-40°C, astenia...), un sindròme foncionau respiratòri (congestion nasala, rinorrèa, dolors faringolaringalas, disfagia, disfonia...) e un sindròme algic difüs (cefalèas frontalas, lombalgia, artromialgia, amalugaduras...)[27]. Lo gariment intervèn d'un biais espontanèu après cinc a sèt jorns. La convalescéncia dura plusors setmanas amb una astenia e un tussir residuaus.

Lei complicacions varian segon lo virüs e son potencialament grèvas. Au nivèu respiratòri, se fau notar dos problemas grèus que son[27] :

Dins lo rèsta de l'organisme, se fau notar la possibilitat de trèbols digestius, de pericarditas, de miocarditas, d'encefalitis. En leis enfants que recebon d'aspirina, existís una complicacion fòrça qu'es lo sindròme de Reye. Mau coneguda, aquela patologia presenta un taus de mortalitat fòrça important (50%). Sembla liada a l'aspirina.

D'un biais generau, certanei populacions son pus susceptiblas de desvolopar de complicacions. Lei pus importantas son leis ancians, lei noirissons, lei subjèctes immunodeprimits, lei subjèctes diabetics, lei subjèctes tocats per d'insufiséncias cardiacas, respiratòrias e renalas, lei subjèctes obès e lei fremas prens[27].

Diagnostic modificar

Lo diagnostic de la gripa es generalament realizat a partir dei simptòmas gripaus e dau caractèr sasonier de la malautiá. Pasmens, coma l'ensems dei simptòmas de la gripa es similar a aquelei d'autrei malautiás, un diagnostic segur necessita de detectar de particulas viralas ò d'anticòrs antigripaus. Per aquò, existisson de metòdes simples a partir de mòstras prelevats dins lo sistèma respiratòri d'un malaut. En laboratòri, es tanben possible d'utilizar de cromatografias.

Tractament e prevencion modificar

Tractament modificar

Lo repaus es necessari durant lo periòde agut. Permet egalament de limitar la contagion (especialament sus lo luòc de trabalh ò a l'escòla). Lo tractament de la gripa se concentra generalament sus la reduccion dei simptòmas geinants per lo pacient. Lei medicaments utilizats son donc sovent d'antalgics, d'antitussius, d'antipiretics (coma lo paracetamòu) e de la vitamina C (còntra l'astenia). Pasmens, a l'ora d'ara, i a ges de pròva scientifica d'un benefici dau tractament simptomatic deis infeccions viralas benignas sasonieras.

Leis antibiotics son utilizats per empedir una infeccion bacteriana. Lei principaus son d'inibitors de la neuraminidasa coma l'oseltamivir (Tamiflu) e lo zanamivir (Mantadix). L'amantadina (Mantadix) e la rimantadina foguèron lòngtemps prescrichs còntra lei gripas causadas per lei virüs de tipe A mai son usatge es uei pas recomandat en causa de l'aparicion d'un taus important de resisténcia[28].

Prevencion modificar

Susvelhança e informacion modificar

La situacion mondiala de la gripa es susvelhada dins lo mond per l'Organizacion Mondiala de la Santat e dins mai d'un país per de rets especializats[29]. Aquò permet de collectar de donadas sus l'evolucion deis epidemias e dei virüs afin de preparar de prevenir lei populacions ò de melhorar la composicion dei vaccins antigripaus.

Mesuras d'igiena modificar

Coma per la màger part dei malautiás infecciosas, l'igiena es la premiera forma de prevencion de la contagion pendent un periòde epidemic. En particular, es necessari de se lavar lei mans e d'evitar tot contacte fisic dirèct amb una persona potencialament infectada ò amb un objècte potencialament contaminat per lo virüs. Lo pòrt de proteccions bucalas ò nasalas (masca de cirurgia...) sembla tanben demenir lo risc de contagion.

D'autra part, segon d'estudis regardant d'epidemias de virüs H1N1, un deficit de zinc podriá favorizar l'infeccion per lo virüs de la gripa en demenissent l'eficacitat de la respònsa immunitària[30]. D'efiech, aquela manca aparéis frequentament en lei populacions riscadas (ancians, enfants...) dei país desvolopats[31][32]. En revènge, l'adjoncion sembla melhorar lo ciblatge dei cellulas infectadas e favorizar sa fagocitòsi[33].

Vaccinacion modificar

Existís un vaccin còntra la gripa qu'es modificat cada an per l'adaptar ais evolucions sasonieras dei virüs. Son objectiu es generalament d'assegurar una proteccion còntra dos virüs de tipe A (generanalament una soca H1N1 e una soca H3N2) e un virüs de tipe B. Pasmens, en causa de la multiplicitat dei virüs en circulacion e de son taus de mutacions important, conferís par una proteccion totala còntra la malautiá e son eficacitat es limitada. Per exemple, dins lo corrent deis ans 2000, se situava generalament entre 40% e 60%[34]. Dins aquò, en 2014-2015, demeniguèt a mens de 10% deis individús vaccinats[35].

En despiech d'aquelei dificultats, la vaccinacion antigripala es recomandada per l'Organizacion Mondiala de la Santat per lei grops riscats coma lei personas immunodeprimidas, leis ancians ò leis enfants. De mai, dins lo cas d'una reaparicion d'una soca anciana (coma, per exemple, H2N2 qu'a « disparegut » dempuei la gripa asiatica de 1956-1958), la vaccinacion seriá un biais eficaç d'expausar rapidament e d'un biais segur la populacion generala a d'antigèns que son plus en circulacion a l'ora d'ara.

Profilaxia modificar

L'oseltamivir es lo tractament profilactic principau còntra la gripa. Dins lo cas d'una presa precòça, permet una reduccion de 80% dau nombre de cas. Es recomandat per lei subjèctes riscats de mai de 13 ans.

Epidemiologia modificar

Gripa sasoniera modificar

Dins lei regions temperadas, la gripa es una malautiá sasoniera que sa difusion es favorizada durant lei periòdes fregs. L'origina d'aqueu fenomèn es mau coneguda e sembla liada au confinhament deis abitants dins lei bastiments, a la demenicion dau taus de vitamina D (ensorelhament pus feble) ò a la preséncia de condicions climaticas frejas e eissuchas que favorizan la resisténcia dau virüs dins lo mitan exterior e donc sa transmission.

Aquelei condicions se tròban pas dins lei regions tropicalas e eqüatorialas. Dins aquò, lei regions de norrigatge de polalha fòrman de fogaus recurrents de gripa en causa de la proximitat entre òmes e aucèus. Dins aquelei cas, la propagacion de la malautiá es subretot favorizada per de contactes dirèctes e leis epidemias de gripa tropicala an pas, ò pauc, de caractèr sasonier.

Leis epidemias sasonieras son un problema important de santat publica car afectan una partida importanta de la populacion. En causa dei complicacions possiblas, entraïna ansin la mòrt de 250 000 a 500 000 personas cada an. Trebola tanben leis activitats economicas e necessita de despensas importantas per prevenir ò garir la malautiá. Per exemple, dins un país desvolopat coma França, toca entre 2 e 7 milions d'abitants cada ivèrn per un còst mejan de 460 milions d'èuros.

Pandemias modificar

 
Examen de passatgiers d'un avion per d'inspectors chinés durant la pandemia de gripa A (2009-2010).

Independentament deis epidemias sasonieras, de pandemias gripalas son susceptibles d'aver luòc en causa de l'emergéncia de socas viralas novèlas fòrça contagiosa e desconeguda dau sistèma immunitari uman. Lo scenari « classic » d'aqueu tipe de pandemia comença amb l'aparicion d'una soca aviària novèla en Asia (gripa espanhòla, gripa asiatica, gripa de Hong Kong...) que vèn transmissibla au pòrc. L'organisme d'aqueu darrier permet au virüs de s'adaptar a l'òme entraïnant alora la pandemia. Pasmens, aquel esquèma es pas unic coma o mòstra la pandemia de gripa A (2009-2010) que foguèt portada per un virüs H1N1 passat dirèctament de l'aucèu a l'òme.

Lei pandemias son un fenomèn potencialament murtrier car lo virüs es aisament transmissible. Gràcias a aquela difusion larga au sen de la populacion, un virüs pauc patogèn pòu ansin tuar de milions de personas. Pasmens, se sei proprietats patogènas aumenta, coma èra lo cas per la gripa espanhòla, de catastròfas sanitàrias son possiblas amb de desenaus de milions de victimas. Per aquelei rasons, la gripa es l'objècte d'una susvelhança particulara dins lei país asiatics e d'estudis importants son en cors per assaiar d'identificar lei socas novèlas de virüs ò per descubrir lei proprietats dei socas viralas de 1918-1919.

Liames intèrnes modificar

Bibliografia modificar

Nòtas e referéncias modificar

  1. ↑ Patrick Berche, Une histoire des microbes, John Libbey Eurotext, 2007, p. 153.
  2. ↑ Patrick Berche, Faut-il encore avoir peur de la grippe ?, Odile Jacob, 2012, p. 10.
  3. ↑ P. Martin P e E. Martin-Granel, « 2,500-year evolution of the term epidemic », Emerg Infect Dis, vol. 12, n°6,‎ junh de 2006.
  4. ↑ C.W. Potter, "A history of influenza", J. Appl. Microbiol., 91 (4): 572–579.
  5. ↑ 5,0 5,1 et 5,2 J.K. Taubenberger e D.M. Morens, "Pandemic influenza – including a risk assessment of H5N1", Rev. Sci. Tech., 2009, 28 (1): 187–202.
  6. ↑ Theophilus Thomson, Annals of Influenza or Epidemic Catarrhal Fever in Great Britain from 1510 to 1837, Sydenham Soc., 1852.
  7. ↑ S. Knobler, A. Mack, A. Mahmoud A e S. Lemon, The Threat of Pandemic Influenza: Are We Ready? Workshop Summary, « 1: The Story of Influenza », The National Academies Press, 2005, pp. 60–61.
  8. ↑ M. Clarke, L. Schonberger, N. Arden, N. Cox e K. Fukuda, « Pandemic versus epidemic influenza mortality: a pattern of changing age distribution. », J. Infect. Dis., 1998, 178 (1) : 53–60.
  9. ↑ J. Taubenberger, A. Reid, T. Janczewski e T. Fanning, « Integrating historical, clinical and molecular genetic data in order to explain the origin and virulence of the 1918 Spanish influenza virus. », Philos Trans R Soc Lond B Biol Sci, vol. 356, no 1416, 29 de decembre de 2001, pp. 1829–1839.
  10. ↑ Paul E. William, Fundamental Immunology, Lippincott Williams & Wilkins, 2008, p. 1273.
  11. ↑ Sundar S. Shrestha, David L. Swerdlow, Rebekah H. Borse, Vimalanand S. Prabhu, Lyn Finelli, Charisma Y. Atkins, Kwame Owus-Edusei, Beth Bell, Paul S. Mead, Matthew Biggerstaff, Lynnette Brammer, Heidi Davidson, Daniel Jernigan, Michael A. Jhung, Laurie A. Kamimoto, Toby L. Merlin, Mackenzie Nowell, Stephen C. Redd, Carrie Reed, Anne Schuchat, Martin I. Meltzer, "Estimating the Burden of 2009 Pandemic Influenza A (H1N1) in the United States (April 2009–April 2010)", 2011, Clinical Infectious Diseases, 52 (suppl 1): S75–S82.
  12. ↑ P. Kuhnert, H. Christensen, Pasteurellaceae: Biology, Genomics and Molecular Aspects, Caister Academic Press, 2008.
  13. ↑ John M. Eyler, The Fog of Research: Influenza Vaccine Trials during the 1918–19 Pandemic , Journal of the History of Medicine and Allied Sciences, 2009, 64 (4) : 401-428.
  14. ↑ K. Shimizu, "History of influenza epidemics and discovery of influenza virus", Nihon Rinsho. Japanese Journal of Clinical Medicine, 1997, 55 (10): 2505–2511.
  15. ↑ T. Jr. Francis, A new type of virus from epidemic influenza, Science, 1940, 92 : 405-408.
  16. ↑ Shuo Su, Xinliang Fu, Gairu Li, Fiona Kerlin, Michael Veit, "Novel Influenza D virus: Epidemiology, pathology, evolution and biological characteristics", Virulence, 2017, 8 (8): 1580–1591.
  17. ↑ I. A. Wilson, J. Skehel, D. C. Wiley, "Structure of the haemagglutinin membrane glycoprotein of influenza virus at 3 Å resolution", Nature, 289 (5796): 366–373.
  18. ↑ En realitat, aviá ja començat aperevans. Pasmens, fins ais 1930, èra a assaiar de trobar un vaccin còntra lo bactèri Haemophilus influenzae qu'èra estat identificat a tòrt coma lo gèrme responsable de la gripa.
  19. ↑ De l'anglés « hemagglutinin ».
  20. ↑ En leis aucèus, lo virüs ataca puslèu lei cellulas de l'intestin.
  21. ↑ Lei tres virüs presentan tanben de diferéncias entre lei proteïnas qu'asseguran l'estructura de l'envolopa virala ela meteissa.
  22. ↑ D. Suarez, E. Spackman E, D. Senne, L. Bulaga, A. Welsch e K. Froberg, « The effect of various disinfectants on detection of avian influenza virus by real time RT-PCR », Avian Diseases, vol. 47, n°3 Supl., 2003, pp. 1091–1095.
  23. ↑ Una temperatura de 56°C aplicada durant 60 mn permet tanben de desactivar lo virüs. Un mitan quimic acid (pH < 2) pòu tanben lo neutralizar.
  24. ↑ C. B. Hall, "The spread of influenza and other respiratory viruses: complexities and conjectures", 2007, Clinical Infectious Diseases, 45 (3): 353–359.
  25. ↑ T. P. Weber, N. I. Stilianakis, "Inactivation of influenza A viruses in the environment and modes of transmission: a critical review", 2008, The Journal of Infection, 57 (5): 361–373.
  26. ↑ D'autrei sostipes son capables d'infectar d'autrei mamifèrs (chivau, pòrc, fòca...).
  27. ↑ 27,0 27,1 et 27,2 ECN Pilly 2018, « UE6 n°162 - Grippe », Edicions Alinéa Plus, 2017.
  28. ↑ Influenza Antiviral Medications: Summary for Clinicians, CDC, consultada lo 15 d'abriu de 2019, [1].
  29. ↑ Influenza (Seasonal), Organizacion Mondiala de la Santat, [2].
  30. ↑ H. H. Sandstead, A. S. Prasad, « Zinc Intake and Resistance to H1N1 Influenza », Am. J. Public Health, 2010, 100(6):970-971.
  31. ↑ S. N. Meydani, « Serum zinc and pneumonia in nursing home elderly », Am. J. Clin. Nutr., 2007, 86:1167–1173.
  32. ↑ H. H. Sandstead et al., « Zinc deficiency in Mexican American children: influence of zinc and other micronutrients on T cells, cytokines, and antiinflammatory plasma proteins », Am. J. Clin. Nutr., 2008, 88:1067–1073.
  33. ↑ V. Srivastava, « Influenza A virus induced apoptosis: Inhibition of DNA laddering & caspase-3 activity by zinc supplementation in cultured HeLa cells », Indian J. Med. Res., n°129, mai de 2009, pp. 579-586.
  34. ↑ M. T. Osterholm, N.S Kelley, A. Sommer e E.A. Belongia, "Efficacy and effectiveness of influenza vaccines : a systematic review and meta-analysis", 2012, Lancet Infect Dis., 12(1):36-44.
  35. ↑ D.M. Skowronski, CChambers, SSabaiduc, G. De Serres, A.L. Winter, J.A. Dickinson et al., "A perfect storm : Impact of genomic variation and serial vaccination on low influenza vaccine effectiveness during the 2014-15 season", 2016, Clin Infect Dis., 63(1):21-32.
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Gripa&oldid=2257009 »