Giordano Bruno (Nola, Campània 1548 - Roma 17 de febrièr de 1600) èra un filòsof italian executat per eretgia.

Giordano Bruno

Son nom de naissença èra Filippo, nascut a Nola, prèp de Nàpols, filh del soldat Giovanni Bruno. Prenguèt lo nom de Giordano quand venguèt fraire dominican al monastèri de Sant Domenico prèp de Nàpols. En 1572 foguèt ordenat capelan.

S'interessèt a la filosofia, amb una memòria excepcional, foguèt atirat per las idèas qu'alara se tornèt descobrir d'Ermès Trismegist, e Platon.

En 1576 deguèt partir de Nàpols per evitar la Inquisicion. Fugiguèt Roma pel meteis motiu, e tanben daissèt l'ordre dels dominicans. Viatgèt cap a Gènoa, venguèt calvinista, abans d'èsser excomunicat, e forçat a anar an França, ont demorèt pendent fòrça ans, jos la proteccion de poderoses protectors. En aquela epòca publiquèt vint libres, que Cena de le Ceneri (1584), e De l'Infinito, Universo e Mondi (1584). En aquela darrièra òbra defend las teorias de Copernic.

En 1586, aprèp una violenta disputa sus "un instrument scientific", abandonèt França per anar a Alemanha, e a Helmstadt foguèt excomuniat pels Luterians. En 1591 acceptèt una invitacion a Venècia, ont fogièt arrestat per l'Inquisicion, jutjat, e transportat per un procès a Roma, en 1593, ont demorèt sièis ans abans d'èsser jutjat. Lo procès lo capitèt lo Cardinal Bellarmine. Refusèt de se retractar, e foguèt declarat erètge, e liurat a las autoritats secularas lo 8 de genièr de 1600. Moriguèt cremat lo 17 de febrièr de 1600, al Campo dei Fiori, una plaça popular de Roma, ont una estatua remembra l'eveniment.

La cosmologia a la mitat del sègle XVI modificar

A la mitat del sègle XVI, las teorias de Copernic, se difusavan pas rapidament. Lo primièr filosòf que i aderiguèt foguèt Giordano Bruno, que va obtenir d'aquelas teorias un ensemble de consequéncias que, segon lo punt de vista de la cosmologia del sègle XX, son extrèmament davancièras. Aquelas novetats se podián interpretar coma una contradiccion amb las idèas tradicionalas que consideravan lo cèl coma immudable, incorruptible, e superior a la region terrèstra. Pasmens, l'astronomia de Copernic foguèt solament admesa per fòrça pauc astronòms, que, amb prudéncia, los alemands Michael Maestlin (1550-1631), e Cristoph Rothmann. L'anglés Thomas Digges, autor d'A Perfit Description of the Caelestial Orbes, en que i aderiguèt amb entosiasme. Galilèu (1564-1642) e Kepler (1571-1630) èran tròp joves a l'epòca, e tanpauc Giordano Bruno, èra pas estrictament un astronòm, mas un filosòf, l'unic qu'acceptèt las tèsis copernicianas a la segonda mitat del sègle XVI. Dins sas òbras, publicadas entre los ans 1584 e 1591.

Segon Aristòtel e Platon l'Univèrs èra finit e esferic. Aviá coma darrièr tèrme l'esfèra del primum mobile, subjècte del motor diürne que se transmetiá a l'interior de l'Univèrs, e que li foguèt conferit per una intelligéncia transcendenta e extraterrèstre (Dieu o lo primièr motor immobil). Totes las estelas fixas èran en una esfèra, e totes a la meteissa distància de la Tèrra, immobila, e centrale; Ptolemèu los atierèt, fins a un nombre de 1.022, e las gropava en 48 constellacions. Las Planetas èran dins d'esfèras (o òrbas) solidas, e se mòvon i essent fixadas. Copernic conservava l'idèa de las esfèras solidas de las planetas, mas atribuiguèt a la Tèrra totes los movements estellars, immobilizant las estelas fixas, e lo Solelh ven lo novèl centre immobil. Daissava als filosòfs lo problèma de determinar se la partida superiora de l'estelum es finit o infinit.

Las idèas de Giordano Bruno modificar

Bruno sostenguèt l'idèa que se la Tèrra seguís un movement de rotacion, lo movement diürne estellar torna en una illusion, e i a pas mai de motiu de pensar que las estelas demòran eqüidistantas del centre, e que l'estelum siá finit. Thomas Digges ja arribèt a la meteissa concluson en 1576. Mas segon el, l'estelum infinit es lo lar de Dieu, los àngels, e los benaüroses. Digges perseguèt dins l'idèa de las esfèras de las planetas, e mostrava que la Tèrra es l'unic luòc ont se produsiá la naissença e la mòrt; e, per consequéncia, coma un luòc imperfièch al respècte a la immutabilitat dels cèls, e a la beatitud estellara. En 1584 Bruno publiquèt dos importants dialògs filosofics ont elimina las esfèras planetàrias abans que lo faguèsse Cristoph Rothmann, en 1586, e Tycho Brahe, en 1587. Concebèt l'idèa d'un cèl fluid, plen d'una substància (aire pur, etèr, o spiritus) qu'opausa pas de resisténcia al movement dels astres, que se mòvon per sa pròpia impulsion. Abandonèt l'idèa de ierarquia dins l'Univèrs. La Tèrra es un astre pas mai. Dieu pas mai a una relacion especiala amb aquela region, mas la meteissa dins totes las regions, e considerèt l'Univèrs coma infinit , per qualitat pròpia. Bruno afirmèt tanben que l'Univèrs es omogenèu, remplit dels quatre elements (aiga, tèrra, fuòc, e aire), que compausan tanben los astres, e sometèt la matèria a una unica lei universala e necessària. Mas se i a pas de diferéncias entre los astres, e entre la Tèrra e lo cèl, entre lo Solelh e las estelas, aquò implica que lo Solelh es un estela mai, e las estelas son de solelhs. Se l'Univèrs es omogenèu, coma ditz Bruno, los autres estelas tanben an de planetas. Atal l'Univèrs ven omogenèu, e infinit, tant dins l'espaci coma dins lo temps. Atal doncas, aquela concepcion va encontra de la concepcion crestiana. Contradich l'idèa d'un jutjament darrièr, amb un l'Univèrs estable e permenant fin alara. L'idèa de Dieu es immanent dins un Univèrs infinit.

L'ensemble format pel Solelh e las planetas es l'unitat fondamentala de l'Univèrs infinit. Segon Bruno, la poténcia infinida d'un Dieu infinit crèa necessàriament un Univèrs infinit, format per un nombre infinit de sistèmas solars, separats per de vastas regions plenas d'etèr, perque l'espaci vuèit existís pas. Bruno arribèt pas cap al concèpte de galaxia. Las Cometas son una partida del synodus ex mundis, astres, e pas - coma lo sostenon d'autres autors – de creaturas efemèras, instruments divins, qu'anòncian la providéncia. La cometa es un monde, es a dire, un astre permenant, format pels quatre elements. Sa concepcion cosmologica es marcada per l'infinit, l'omogeneïtat, e l'isotropia. L'unitat es lo sistèma planetàri. La matèria es unida a un principi actiu animista, e intelligent, d'estructura discontunha, facha d'atòms. Amb aquela perspectiva materialista e animista, infinidista e atomista, Giordano Bruno anticipèt los tèmas essencials de la cosmologia del sègle XX.

Las idèas de Giordano Bruno, e la Glèisa Catolica modificar

Se ditz que foguèt cremat per son Copernicanisme, mas atal es pas segur, perque son pensament teologic èra sufisentament divergissent de la teologia de la Glèisa Catolica, que deuriá èsser, de fach, jutjat per docetisme. Totas sas òbras èran citadas dins l'Index Librorum Prohibitorum, en 1603.

Quatre cents ans pus tard, la Glèisa Catolica jol papat de Joan Pau II, exprimiguèt la reconeissença d'una error quand aviá condemnat Bruno.

En 1600, quand moriguèt cremat per l'Inquisicion, per un afrontament entre questions teologicas e scientificas, las idèas medievalas sortiguèron feridas a mòrt. Quand foguèt anonciada la senténcia, que seriá executat "piosament, sens efusion de sang" (de fach tuat pel fuòc) diguèt: "Ai mai paur per vosautres que venèm de prononciar la senténcia que per ieu ven de l'entendre", significant que la Glèisa Catolica sabiá lo crime contra l'umanitat qu'estava de cometre en creant un martir de la pensada.

Ligams extèrnes modificar