Wikipèdia

Basalt

Lo basalt, dich popularament pèira negra ò ròc ferral[1], es una ròca magmatica extrusiva eissida dau refrejament de la lava basaltica au contacte de l'aire ò de l'aiga a la superficia de la planeta. Gris a negre, es una ròca basica fòrça dura que contèn mens de 20 % de qüars e mens de 10 % de feldspat. De mai, la màger part dei feldspat son sota de forma de plagioclasa. Es caracteristic dei fenomèns volcanicas effusius presents a l'entorn dei dorsalas oceanicas, dei ponchs cauds e de certanei zònas de subduccion. Per aquela rason, sa preséncia es fòrça comuna dins lei regions volcanicas.

Basalt.
Coladas de lava basaltica en Hawaii.

L'equivalent dau basalt dins lei ròcas plutonicas es lo gabro.

Etimologia modificar

Lo tèrme basalt ven dau latin basaltes, un mot eissit d'una error de prononciacion d'un autre tèrme latin, basanites, que significava « pèira fòrça dura ». Aqueu mot èra estat empruntat au grèc βασανίτης (basanites) ò βάσανος (basanos)[2]. Lei Grècs l'aurián manlevat a una lenga africana (egipciana ò etiopiana) que l'utilizava per designar una « pèira negra ».

Descripcion modificar

Aspèctes e constituents modificar

Lo basalt es una ròca magmatica effusiva basica qu'es principalament formada de plagioclasas e de piroxèns. L'olivina, d'amfibòls, la biotita, la magnesita, l'ematica, l'ilmenita e la titanita pòdon intrar dins sa composicion coma mineraus segondaris[3]. Es generalament gris ò negre mai de procès d'oxidacion pòdon entraïnar l'aparicion de basalts brunèus ò rogencs. Son aspècte es aqueu d'una ròca de gran fin mai son estructura es variabla. Leis estructuras massisas son sovent prismaticas (òrgues basaltics). Aquò es lo resultat de la contraccion termica de la ròca durant un refrejament lent[4]. Lei basalts eissits de projeccions solidificadas an puslèu un aspècte escoriacèu amb de cavitats mai ò mens emplidas per de mineraus segondaris.

Existís de tipes diferents de basalt. Lo basalt toleïitic es la forma de basalt que forma lei fons oceanics[5]. La basanita es un basalt que s'obsèrva dins lei fenomèns volcanics intraplacas. En Occitània, es visible dins lei relèus de Cantal e dei Causses. Lo basalt alcalin d'olivina es una forma relativament coneguda en causa dei cristaus d'olivina espectaclós que pòu contenir. Pòu aparéisser dins totei lei situacions de volcanisme effusiu. Enfin, existís de formas raras coma lei nefelinitas e lei melilititas, caracteristicas dei rifts en fin de vida, e lei toleïitas de qüars.

  •  
    Basalt negre.
  •  
    Basalt gris.
  •  
    Basalt rogenc.
  •  
    Basalt dins lo diagrama de Streckeisen.

Mòde de jaciment e difusion modificar

Lei basalts son un constituent major dei fons oceanics car son emés au nivèu dei dorsalas. Dins lei regions continentalas, forman generalament d'escolaments que son lo resultat de la solidificacion de coladas de lava. Pasmens, pòdon tanben formar d'escòrias e de venas.

Lo basalt es generalament la ròca volcanica pus comuna dins lei regions de volcanisme effusiu. Dins lo mond, existís de regions basalticas fòrça estendudas en Índia (Deccan), en Siberia, en Africa Australa, en Brasil e en Etiopia. Plusors illas volcanicas son compausadas de basalt (Islàndia, Hawaii...). En Occitània, lo basalt es egalament la ròca pus frequenta dei regions volcanicas dau país. I a ansin de zònas basalticas importantas en Auvèrnhe ò a l'entorn d'Agde.

Origina e evolucion modificar

Origina e formacion modificar

Lo magma a l'origina dei basalts provèn de la fusion parciala dei ròcas idratadas dau mantèu terrèstre[6][7]. Segon la pression de la zòna somesa a la fusion parciala, lei mineraus tocats per lo fenomèn varian. Per de taus de fusion febles, de l'òrdre de 5 % a 10 % lo liquid contèn de concentracions autas d'aiga e d'alcalins que menan a la formacion de basanitas ò de basalts alcalins d'olivina. Per de taus pus importants, fins a 30 %, lo liquid contèn mai de calci, de fèrre e de magnèsi, çò que mena a la formacion de tholeïitas.

La formacion de basalt es un fenomèn frequent dins lei regions de dorsalas oceanicas, de ponchs cauds e dins lei zònas de subduccion[8]. Au nivèu dei dorsalas, lei taus de fusion son generalament auts e la formacion de tholeïitas es privilegiada. Dins lei regions de ponch caud, i a puslèu una variacion en foncion de la zòna. En periferia, lei taus de fusion son pus febles e la basanita es la forma predominanta. Dins lei regions intermediàrias, se tròba principalament de basalts d'olivina e, au centre, la formacion de tholeïitas es tornarmai privilegiada. Dins lei zònas de subduccion, lei basalts contènon de concentracions autas d'alumina, de calci ò de magnèsi e una concentracion febla de plagioclasas.

Erosion modificar

 
Basalt caolinizat en Alemanha.

En causa de son mecanisme de formacion en superficia, lei basalts forman rapidament d'afloraments. Fòrça dura, aquela ròca a tendància a ofrir una resisténcia superiora a l'erosion que leis autrei materiaus volcanics presents dins lei zònas eruptivas. Pasmens, existís plusors mecanicas d'erosion que son capables de l'alterar. Premier, lei condicions frejas e umidas son pauc favorablas a l'estabilitat dei mineraus que constituisson la ròca. Lei basalts contenent de proporcions autas de fèrre, especialament de cristaus d'ematita, i son fòrça sensibles car la corrosion favoriza la desagregacion dei compausats ferrós. Aqueu fenomèn es sovent a l'origina de la formacion dei basalts rogencs ò brunèus[9]. L'alteracion dei basalts produtz d'argielas contenent de proporcions importantas de calci coma la montmorillonita. La perseguida d'aqueu procès es favorizat per lei condicions climaticas dei regions tropicalas. Mena a la formacion de la caolinita, de la laterita[9] e, finalament, de la baucita[10].

Metamorfisme modificar

De temperaturas ò de pressions autas pòdon entraïnar la metamorfisacion dau basalt, generalament en sistre vèrd, en amfibolita ò en eclogita. Lei basalts son d'elements importants dins lei regions metamorficas car permèton de donar d'informacions sus lei procès de metamorfisacion aguent tocat una region donada[11]. Au nivèu economic, lei basalts metamorfisats son de ròcas interessentas car pòdon assostar una gròssa diversitat de mineraus idrotermaus, compres de mineraus d'aur, de coire e de compausats sofrats[12].

Utilizacion modificar

Lo basalt es pas l'objècte d'una utilizacion sistematica dins la societat modèrna mai aquò exclutz pas d'usatges locaus ò limitats a d'aplicacions especificas. Dins lei regions basalticas, es ansin un materiau de construccion comun qu'es apreciada per sa duretat. Pasmens, per aquela rason, sa mesa en òbra es complèxa car sa talha es lònga e malaisada. Sota forma de pozzolana, es egalament utilizada dins lei jardins coma ornament, dins l'agricultura coma basa de certanei substrats e sus lei rotas per permetre la circulacion ivernenca. Dins l'industria, lo basalt es la matèria premiera de la lana de ròca mai es possible de lo remplaçar per de ròcas similaras. Es de còps utilizat dins la fabricacion de ballasts de camin de fèrre. Enfin, dins lo domeni dei materiaus de construccion, pòu servir coma granulats gràcias a sa compacitat a sa resisténca mecanica[13].

Dins lo domeni artistica, l'utilizacion dau basalt es rara. Dins aquò, foguèt de còps adoptat per d'escultors per fabricar d'òbras negras caracteristicas. La pus famosa es probablament l'estèla dau Còdi Hammurabi[14].

Dins lo Sistèma Solar modificar

Dins lo Sistèma Solar, de basalts son estats identificats sus la Luna[15], sus Vènus[16], sus Mart, sus lo satellit jovian Io[17] e sus l'asteroïde Vesta[18]. Coma per lei basalts terrèstres, son liats a de fenomèns volcanics effusius. Sus la Luna, forman lei mars lunaras que son de plans gigants de basalt. La composicion dau basalt lunar presenta de similituds amb aqueu de la Tèrra mai sa concentracion de fèrre es pus importanta e sa concentracion de titani es pus variabla[19].

Leis autrei basalts son mens coneguts. Aquelei de Vènus semblan fòrça basicas, çò que pòu s'explicar per lo cicle volcanic particular de la planeta. Lei basalts de Mart son coneguts gràcias a de meteorits arribats sus Tèrra. Sembla èsser un materiau comun a la superficia de la Planeta Roja[20]. Pasmens, durant aqueu viatge, son estats metamorfisats. Enfin, lei basalts d'Io e de Vesta son estats l'objèctes d'estudis brèus per de telescòpis poderós ò de sondas espacialas.

Annèxas modificar

Liames intèrnes modificar

Bibliografia modificar

  • (fr) Michel Campy e Jean-Jacques Macaire, Géologie des formations superficielles. Géodynamique, faciès, utilisation, Masson, 1989.
  • (en) Donald W. Hyndman, Petrology of igneous and metamorphic rocks (2nd ed.), McGraw-Hill, 1985.
  • (en) Alexander R. McBirney, Igneous petrology, Cooper Freeman, 1984.
  • (en) Siegfried Siegesmund e Rolf Snethlage, Stone in architecture properties, durability (3rd ed.), Springer Science & Business Media, 2013.

Nòtas e referéncias modificar

  1. ↑ Lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana, Dicod'Òc, recèrca « basalte », consultat lo 15 d'aost de 2022, [1]
  2. ↑ (en) O. Tietz e J. Büchner, « The origin of the term 'basalt' », Journal of Geosciences, 29 de decembre de 2018, pp. 295–298.
  3. ↑ (fr) Nicola Cipriani (trad. Marie-Hélène Alfonsi e Catherine Sobecki), Minéraux et Roches, Gründ, 1996, p. 117.
  4. ↑ Au contrari d'una opinion frequent, la solidicacion prismatica es pas caracteristica dau basalt. D'autrei ròcas volcanicas, coma la dolerita, l'andesita, la dacita ò la riolita, pòdon engendrar lo meteis fenomèn.
  5. ↑ (en) Anthony R. Philpotts e Jay J. Ague, Principles of igneous and metamorphic petrology (2nd ed.), Cambridge University Press, 2009.
  6. ↑ (en) Anthony R. Philpotts e Jay J. Ague, Principles of igneous and metamorphic petrology (2nd ed.), Cambridge University Press, 2009, pp. 16-17.
  7. ↑ Una concentracion d'aiga d'au mens 0,1 % es necessària per obtenir la formacion de basalts.
  8. ↑ (en) Harvey Blatt e Robert J. Tracy, Petrology: igneous, sedimentary, and metamorphic (2nd ed.), W.H. Freeman, 1996, pp. 151–156, 191–195, 162–163 e 200.
  9. ↑ 9,0 et 9,1 (en) Harvey Blatt, Gerard Middleton e Raymond Murray, Origin of sedimentary rocks (2d ed.). Prentice-Hall, 1980, pp. 254-257.
  10. ↑ (en) Harvey Blatt, Gerard Middleton e Raymond Murray, Origin of sedimentary rocks (2d ed.). Prentice-Hall, 1980, pp. 263-264.
  11. ↑ (en)Harvey Blatt e Robert J. Tracy, Petrology: igneous, sedimentary, and metamorphic (2nd ed.), W.H. Freeman. 1996, capitól 22.
  12. ↑ (en) Bruce W. D. Yardley e James S. Cleverly, « The role of metamorphic fluids in the formation of ore deposits », Geological Society, Special Publications, vol. 393, n° 1, pp. 117-134.
  13. ↑ (en) Yannick Descantes, Jeanne-Sylvine Guedon, Georges Aussedat e Pierre Dupont, Granulats. Origines et caractéristiques, Techniques Ingénieur, 2007, p. 2.
  14. ↑ (fr) Béatrice André-Salvini, Le Code de Hammurabi, Réunion des musées nationaux, coll. « Solo », 2008, pp. 13-14.
  15. ↑ (en) P. Lucey, « Understanding the Lunar Surface and Space-Moon Interactions », Reviews in Mineralogy and Geochemistry, vol. 60, n° 1, pp. 83–219.
  16. ↑ (en) Martha Gilmore, Allan Treiman, Jörn Helbert e Suzanne Smrekar, « Venus Surface Composition Constrained by Observation and Experiment », Space Science Reviews, vol. 212, n° 3–4, 2017, pp. 1511–1540.
  17. ↑ (en) L. Keszthelyi, A. S. McEwen, C. B. Phillips, M. Milazzo, P. Geissler, E. P. Turtle, J. Radebaugh, D. A. Williams, D. P. Simonelli, H. H. Breneman, K. P. Klaasen, G. Levanas e T. Denk, « Imaging of volcanic activity on Jupiter's moon Io by Galileo during the Galileo Europa Mission and the Galileo Millennium Mission », Journal of Geophysical Research: Planets, vol. 106, E12, 2001, pp. 33025–33052.
  18. ↑ (en) Richard P. Binzel, Michael J. Gaffey, Peter C. Thomas, Benjamin H. Zellner, Alex D. Storrs e Eddie N. Wells, « Geologic Mapping of Vesta from 1994 Hubble Space Telescope Images », Icarus, vol. 128, n° 1, 1997, pp. 95–103.
  19. ↑ (en) Thomas A. Giguere, Jeffey G. Taylor, Ray B. Hawke e Paul G. Lucey, « The titanium contents of lunar mare basalts », Meteoritics & Planetary Science, vol. 35, n° 1, 2000, pp. 193–200.
  20. ↑ (en) J. P. Grotzinger, « Analysis of Surface Materials by the Curiosity Mars Rover », Science, vol. 341, n° 6153, 2013, p. 1475.
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/w/index.php?title=Basalt&oldid=2424810 »